clobetasol

Samenstelling

clobetasol vergelijken met een ander geneesmiddel.

Advies

Clobetasol is een corticosteroïd uit klasse 4. Preparaten uit deze klasse zijn in het algemeen slechts aangewezen, indien met preparaten uit klasse 1, 2 en 3 niet kan worden uitgekomen.

Behandel psoriasis in eerste instantie lokaal met indifferente middelen, zo nodig gecombineerd met een klasse 3-corticosteroïd. Voeg bij onvoldoende effect een lokaal vitamine D-analoog toe. Stap bij onvoldoende effect hiervan over op een klasse 4-corticosteroïd. Bouw na max. 4 weken het dagelijks gebruik van corticosteroïden en vitamine D-analoga af tot een intermitterende behandeling. Continueer de indifferente middelen dagelijks. Om een schilferlaag te verwijderen kan een ontschilferingsmiddel worden toegepast. Bij kinderen en bij toepassing in het gezicht of in huidplooien heeft een klasse 2-corticosteroïd de voorkeur. De keuze voor een applicatievorm is afhankelijk van de locatie van de huidafwijkingen (o.a. wel of niet behaarde hoofdhuid) en in belangrijke mate ook van de voorkeur van de patiënt. Bij onvoldoende resultaat van een lokale therapie, worden in de tweedelijnszorg intensievere vormen van lokale behandeling, lichttherapie of systemische middelen toegepast. Zie voor meer informatie de NVDV-richtlijn Psoriasis via richtlijnendatabase.

De basisbehandeling van constitutioneel eczeem is het dagelijks gebruiken van indifferente middelen. Bij matig eczeem daarnaast behandelen met klasse 1- of klasse 2-corticosteroïden. Bij ernstig eczeem heeft kortdurend dagelijks gebruik (tot 2 à 3 weken) met klasse 3-corticosteroïden de voorkeur, in het gezicht of in huidplooien hebben klasse 1- of klasse 2-corticosteroïden de voorkeur. Bij verbetering corticosteroïden afbouwen. Overweeg pulstherapie met klasse 2-corticosteroïden bij frequente recidieven van ernstig eczeem. Bij de keuze van de zalf- of crèmebasis is de ervaring en voorkeur van de patiënt doorslaggevend. Als lokale therapie onvoldoende effect sorteert, kunnen in de tweedelijnszorg intensievere vormen van lokale behandeling, lichttherapie of systemische middelen worden toegepast.

Klasse 4-corticosteroïden hebben alleen een plaats in de behandeling van de acute fase van ernstig constitutioneel eczeem, in de tweedelijnszorg.

Identificeer bij contacteczeem primair de betreffende contactstoffen (allergenen, irritantia) en adviseer deze zoveel mogelijk te vermijden. Dagelijks gebruik van een indifferente (vet)crème of zalf meerdere keren per dag, vormt de basis van de behandeling en werkt tevens preventief. Dermatocorticosteroïden zijn de eerste keus in de medicamenteuze behandeling van contacteczeem naast de basisbehandeling. Bij contacteczeem op locaties elders dan de handen kan in milde gevallen veelal een indifferente (vet)crème, en bij matig contacteczeem een klasse 1- of 2-corticosteroïd volstaan. Bij mild tot matig contacteczeem aan de handen altijd starten met een klasse 2-corticosteroïd. Bij ernstig contacteczeem heeft starten met een klasse 3- of (in de tweedelijnszorg) met klasse 4-corticosteroïd de voorkeur. Bij onvoldoende effect, kunnen in de tweedelijnszorg intensievere vormen van lokale behandeling, lichttherapie of systemische middelen worden toegepast.

Klasse 4-corticosteroïden alleen kortdurend in de tweedelijnszorg gebruiken bij ernstig contacteczeem.

Volgens de NHG-Standaard Lichen sclerosus (2022) op richtlijnen.nhg.org en de NVDV-Richtlijn Lichen sclerosus (2021) op richtlijnendatabase.nl is naast gebruik van een indifferente zalf/vette crème, lokale behandeling met een klasse 4 of eventueel klasse 3 dermatocorticosteroïd eerste keus in de behandeling. Bij anogenitale lichen sclerosus hebben zalven de sterke voorkeur boven crèmes.

Indicaties

• Crème, zalf: behandeling van ontstekingsverschijnselen en jeuk van steroïdgevoelige, niet-infectieuze dermatosen bij volwassenen en kinderen > 1 jaar, die onvoldoende reageren op klasse 2- en 3-corticosteroïden zoals:
  • psoriasis (met uitzondering van uitgebreide 'plaque psoriasis');
  • gelichenificeerd eczeem, hardnekkig eczeem;
  • (hypertrofische) lichen planus;
  • lupus erythematodes discoides;
  • hypertrofie van littekens.
• Lotion: steroïdgevoelige dermatosen van de hoofdhuid zoals psoriasis en therapieresistente dermatosen bij volwassenen en kinderen > 1 jaar.
• Schuim: kortdurende behandeling van niet-infectieuze dermatosen van de behaarde hoofdhuid, zoals psoriasis, die gevoelig zijn voor corticosteroïden en die onvoldoende reageren op corticosteroïden uit klasse 2 en 3.
• Shampoo: matig ernstige psoriasis van de behaarde hoofdhuid bij volwassenen.
• Zalf: Lichen sclerosus (NHG, NVDV).

Gerelateerde informatie

• constitutioneel eczeem
• contacteczeem
• psoriasis

Doseringen

Zeer sterk werkende corticosteroïden hoofdzakelijk kortdurend toepassen; nadat de aandoening is onderdrukt clobetasol zo mogelijk vervangen door een minder sterk werkend corticosteroïd.

Let op: De lotion en het schuim zijn brandbaar; vermijd open vuur en gebruik van een föhn.

Toediening

• Applicatiefrequentie en VTE:

  • De NVDV-Leidraad Dermatocorticosteroïden (2019) adviseert in principe éénmaal daags te appliceren; zie voor meer informatie Waarschuwingen en voorzorgen.
  • In de onderhoudsfase heeft een behandelschema waarbij enkele aaneengesloten dagen behandeling wordt afgewisseld met enkele stopdagen de voorkeur.
  • Doseer aan de hand van vingertopeenheden (VTE); zie de tabel in Psoriasis.
• Niet toepassen op de (gevoelige) huid van het gezicht (incl. oogleden), genitaliën en in lichaamsplooien.
• De shampoo, schuim en lotion zijn alleen bedoeld voor behandeling van psoriasis op de behaarde hoofdhuid (zonder occlusie), niet op het gelaat. Gebruik de crème voor nattende, de zalf voor droge, verdikte of schilferige huidaandoeningen.
• Vermijd contact met de ogen en was de handen na gebruik. Zie voor meer informatie de rubriek Waarschuwingen en voorzorgen.
• Breng een indifferent middel één uur na de corticosteroïdcrème of -zalf aan.

Bijwerkingen

Lokaal

Vaak (1-10%): brandend gevoel (schuim, shampoo), acne en folliculitis (shampoo).

Soms (0,1-1%): urticaria, huidatrofie, striae, teleangiëctasieën. Daarnaast bij de shampoo (in de meeste gevallen mild tot matig): prikkende, geïrriteerde en brandende ogen. Huidklachten zoals jeuk, irritatie, pijn, droge en strak aanvoelende huid. Acne, huidoedeem, toename van psoriasis, alopecia. Contacteczeem, erytheem en uitslag.

Zeer zelden (< 0,01%): andere huidklachten (roodheid, gevoelige en trekkende huid), paresthesie, dermatitis, contacteczeem, verergerde psoriasis, oppervlakkige bloedvatdilatatie.

Verder zijn gemeld: overgevoeligheid (huiduitslag), huidklachten (irritatie, pijn, jeuk, droogheid, branderigheid), verouderde huid, rosacea, acne, milia, purpura, periorale dermatitis, psoriasis pustulosa, depigmentatie, vertraagde wondgenezing, hypertrichosis, alopecia, trichorrhexis. Reboundverschijnselen:roodheid van de huid die zich kan uitbreiden tot gebieden buiten het oorspronkelijk aangedane huidgedeelte, branderig of prikkend gevoel, jeuk, afschilferen van de huid, etterende pustels; zie ook de rubriek Waarschuwingen en voorzorgen.

Systemisch

Soms (0,1-1%) bij gebruik van de shampoo: bijniersuppressie, syndroom van Cushing. Hoofdpijn. Glaucoom. Overgevoeligheid.

Gemeld zijn: groeihormoondeficiëntie en vertraagde gewichtstoename bij kinderen, hypercortisolisme, bijnierschorsinsufficiëntie, hypertensie, opportunistische infecties, osteoporose, hyperglykemie, Cushing-achtige verschijnselen (zoals vollemaansgezicht, centrale obesitas), wazig zien, glaucoom, cataract. Hematurie, proteïnurie, toegenomen MCV.

De kans op systemische effecten is het grootst bij: gebruik bij kinderen, gebruik onder occlusie, gebruik op grote huidoppervlakken of huidplooien en gelijktijdig gebruik van penetratiebevorderende geneesmiddelen (zoals salicylzuur, ureum, propyleenglycol).

• Informatie van Lareb over dit middel
• Meldformulier bijwerkingen

Interacties

Bij gebruik van de shampoo deze grondig uitspoelen met water ter preventie van interacties, zoals wijziging van haarkleur, met haarkleuringsproducten.

Zwangerschap

Corticosteroïden passeren de placenta.

Teratogenese: Bij de mens onvoldoende gegevens bij cutaan gebruik. Bij dieren na systemische toediening van clobetasolpropionaat schadelijk gebleken (embryo-foetaal verlies, onderdrukte groei en thymusatrofie). Bij de mens is er geen duidelijk hoger risico op schadelijkheid gebleken bij gebruik van corticosteroïden in het algemeen. Bij dieren zijn corticosteroïden in hoge systemische doses schadelijk gebleken (schisis).

Farmacologisch effect: Bij cutane toediening van corticosteroïden is de te verwachten systemische blootstelling minimaal. Bij langdurig gebruik en bij gebruik op grote huidoppervlakken, op beschadigde huid of onder occlusie, neemt de systemische blootstelling toe. Bij uitgebreid gebruik van klasse 3 en 4 dermatocorticosteroïden bestaat er kans op het optreden van intra-uteriene groeivertraging en op bijnierschorsinsufficiëntie bij de neonaat.

Advies: Gebruik op strikte indicatie, vermijd langdurig gebruik en gebruik op grote oppervlakken. Controleer indien uitgebreid gebruik onvermijdelijk is tijdens de zwangerschap de groei van het ongeboren kind en na de geboorte de bijnierschorsfunctie van de baby.

• Informatie van Lareb over dit middel bij zwangerschap

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Onbekend. Bij langdurig gebruik en bij gebruik op grote huidoppervlakken, op beschadigde huid of onder occlusie, neemt de systemische blootstelling bij de moeder toe. Bij uitgebreid gebruik van klasse 3 en 4 dermatocorticosteroïden zijn effecten op de zuigeling via de moedermelk niet uit te sluiten.

Advies: Kan bij beperkt en kortdurend gebruik waarschijnlijk veilig worden gebruikt. Vermijd langdurig gebruik of gebruik op grote oppervlakken.

Overig: Bij toepassing op de borst, het gebied rond de tepel vóór het voeden goed schoon maken.

• Informatie van Lareb over dit middel bij lactatie

Contra-indicaties

• onbehandelde huidinfecties, veroorzaakt door een bacterie, virus, schimmel, of parasiet;
• (brand)wonden, ulcereuze huidaandoeningen;
• bijwerkingen door eerder gebruik van dermatocorticosteroïden (dermatitis perioralis, striae atrophicae);
• ichtyose, acne vulgaris, rosacea, juveniele plantaire dermatose, huidatrofie, fragiliteit van de huidvaten;
• perianale en genitale jeuk;
• jeuk zonder ontstekingsverschijnselen;
• gebruik bij kinderen < 1 jaar (crème, zalf en lotion) en kinderen < 2 jaar (schuim);
• overgevoeligheid voor corticosteroïden.

Waarschuwingen en voorzorgen

Toediening: Wees zeer voorzichtig indien toepassing op de (gevoelige) huid van het gelaat, genitaliën en in lichaamsplooien noodzakelijk is. Niet toepassen op de oogleden vanwege risico van contaminatie van de conjunctiva met kans op het ontstaan van glaucoom of cataract. Vermijd contact met de ogen en was de handen na gebruik. Indien de shampoo, schuim of lotion in het oog komt, direct spoelen met een ruime hoeveelheid water. Wees verder voorzichtig bij het gebruik onder occlusie (niet gebruiken onder luiers) en gebruik op grote en beschadigde huidoppervlakken. Intensief en langdurig lokaal gebruik kan leiden tot atrofische veranderingen van de huid en systemische bijwerkingen. Gebruik onder occlusie dient van korte duur te zijn en beperkt tot een klein gedeelte van de huid. Het schuim niet onder occlusie gebruiken zonder toezicht van een arts.

Applicatiefrequentie en VTE: De NVDV-Leidraad Dermatocorticosteroïden (2019) adviseert in principe éénmaal per dag te appliceren om het risico op bijwerkingen te minimaliseren. Er zijn geen aanwijzingen dat tweemaal per dag smeren effectiever is dan éénmaal per dag. Om suppressie van de bijnierschorsfunctie, lokale bijwerkingen en tachyfylaxie te voorkomen heeft in de onderhoudsfase een behandelschema waarbij aaneengesloten behandeldagen worden afgewisseld met enkele stopdagen de voorkeur, boven een schema waarbij om de dag wordt gepauzeerd. Doseer aan de hand van vingertopeenheden (VTE), om zowel over- áls onderdosering te voorkomen.

Overgevoeligheidsreacties kunnen lijken op symptomen waarvoor behandeld wordt. Bij contactallergie wordt zelden een ernstige reactie gezien, omdat het corticosteroïd de reactie gelijktijdig onderdrukt; wees bedacht op een contactallergie/overgevoeligheidsreactie indien de huidaandoening niet (meer) reageert op een op zich juiste behandeling. De behandeling staken als ernstige irritatie of overgevoeligheid optreedt.

Om reboundeffecten te voorkomen, langdurige lokale behandeling met dermatocorticosteroïden geleidelijk afbouwen. Houd rekening met reboundverschijnselen indien de aandoening zich binnen enkele dagen tot weken na een succesvolle behandeling opnieuw voordoet. Reboundverschijnselen kenmerken zich door intens rood eczeem en een prikkend en branderig gevoel; zie ook de rubriek Bijwerkingen. Deze klachten kunnen ook uitbreiden naar huidgedeelten waar eerder geen klachten waren. Wees bij vermoeden van reboundeffecten voorzichtig met herhaling van de behandeling en overweeg andere behandelmogelijkheden.

Huidinfecties: Het (onjuist) gebruik van corticosteroïden kan bacteriële-, parasitaire-, virus- en schimmelinfecties maskeren. Als laesies secundair geïnfecteerd raken, moeten deze adequaat behandeld worden; bij verergering van de infectie de behandeling met corticosteroïden staken.

De behandeling van psoriasis met dermatocorticosteroïden zorgvuldig controleren vanwege kans op recidieven (tolerantie), het ontstaan van gegeneraliseerde pustuleuze psoriasis en de ontwikkeling van lokale en/of systemische toxiciteit (a.g.v. verminderde huidbarrière).

Bijnieronderdrukking: Wees bedacht op systemische bijwerkingen en (reversibele) onderdrukking van de hypothalamus-hypofyse-bijnierschors-as, mogelijk gepaard gaande met bijnierschorsinsufficiëntie na het (abrupt) staken van langdurige behandeling van grote oppervlakken met vooral (zeer) sterk werkende dermatocorticosteroïden. Vermijd langdurige behandeling met (zeer) sterk werkzame dermatocorticosteroïden en staak deze geleidelijk, of stap over op een minder sterk werkend corticosteroïd.

Gevallen van osteonecrose, ernstige infecties (waaronder necrotiserende fasciitis) en systemische immunosuppressie (soms leidend tot omkeerbare Kaposi-sarcoomlaesies) zijn gemeld tijdens langdurig gebruik van clobetasolpropionaat bij hogere doses dan wordt aanbevolen. In sommige gevallen gebruikten patiënten gelijktijdig andere sterkwerkende orale corticosteroïden/dermatocorticosteroïden of immunosuppressiva (bv. methotrexaat, mycofenolaatmofetil). Overweeg overstappen op een minder sterk werkend corticosteroïd indien behandeling met clobetasolpropionaat langer dan vier weken noodzakelijk is.

Overweeg bij verandering in het gezichtsvermogen na langdurige behandeling van grote oppervlakken met (met name sterk werkende) dermatocorticosteroïden door te verwijzen naar een oogarts ter beoordeling van mogelijke oorzaken waaronder cataract, glaucoom of zeldzame ziekten zoals centrale sereuze chorioretinopathie (CSCR), die zijn gemeld na gebruik van systemische en lokale corticosteroïden.

Wees voorzichtig bij kinderen. Kinderen hebben een relatief groot huidoppervlak en dunne huid. Gebruik bij hen kan sneller leiden tot systemische bijwerkingen, bijnierschorssuppressie en ook tot groeihormoonsuppressie; bij langdurig gebruik wordt aanbevolen regelmatig lengte en gewicht te controleren en de plasmacortisolspiegel te bepalen. De veiligheid en werkzaamheid zijn niet vastgesteld bij kinderen < 12 jaar (schuim) en < 18 jaar (shampoo); gebruik bij hen wordt daarom ontraden. De crème, zalf en lotion zijn gecontra-indiceerd bij kinderen < 1 jaar en het schuim bij kinderen < 2 jaar.

Ouderen en mensen met een verminderde lever- en/of nierfunctie: Wees ook voorzichtig bij het gebruik bij ouderen (dunne huid en meer kans op huidatrofie) en patiënten met een gestoorde lever- en/of nierfunctie vanwege de toegenomen kans op lokale en systemische bijwerkingen. Na langdurige behandeling en behandeling van grote oppervlakken kan sneller bijnierschorssuppressie optreden; aanbevolen wordt de behandeling geleidelijker af te bouwen.

Hulpstoffen: de lotion en het schuim bevatten alcohol en zijn ontvlambaar; vermijd contact met open vuur en gebruik van een föhn. Vermijd ook contact met de ogen, vanwege het irriterende effect van alcohol op de ogen. Het schuim bevat 60 % ethanol dat tevens een branderig gevoel kan geven op een beschadigde huid.

Eigenschappen

Clobetasolpropionaat is een zeer sterk werkend corticosteroïd; klasse 4. Het heeft een anti-inflammatoire, antiproliferatieve en vasoconstrictieve werking. Het onderdrukt de ontstekingsreactie en de symptomen van verschillende – vaak met jeuk gepaard gaande – huidaandoeningen. Het effect kan door het aanbrengen onder een afsluitend (occlusief) verband worden versterkt als gevolg van een verhoogde penetratie (met ca. factor 10) van het stratum corneum.

De crème is te gebruiken voor nattende, de zalf voor droge, verdikte of schilferige huidaandoeningen. De lotion, shampoo en het schuim zijn bestemd voor toepassing op de behaarde hoofdhuid.

Kinetische gegevens

Groepsinformatie

clobetasol hoort bij de groep corticosteroïden, cutaan/oromucosaal.

• betamethason (in de dermatologie) (D07AC01) Vergelijk
• betamethason in propyleenglycol (D07AC01) Vergelijk
• clobetason (D07AB01) Vergelijk
• desoximetason (D07AC03) Vergelijk
• flumetason (D07AB03) Vergelijk
• fluticason (in de dermatologie) (D07AC17) Vergelijk
• hydrocortison (in de dermatologie) (D07AA02) Vergelijk
• hydrocortisonbutyraat (D07AB02) Vergelijk
• mometason (in de dermatologie) (D07AC13) Vergelijk
• triamcinolon (mondpasta) (A01AC01) Vergelijk
• triamcinolonacetonide (in de dermatologie) (D07AB09) Vergelijk

• clobetasol vergelijken met een ander geneesmiddel.
• Vergelijk de kosten van bovenstaande middelen onderling.

Kosten

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• corticosteroïden, cutaan/oromucosaal

Indicaties

• constitutioneel eczeem
• contacteczeem
• psoriasis

Externe links

• Officiële productinformatie CBG/EMA
• Medicijnkosten.nl
• GIPdatabank
• Geneesmiddelinformatie voor patiënten
• Kinderformularium (NKFK)