nucleoside en nucleotide analoga
Werking
Werkingsmechanisme
Aciclovir, famciclovir, ganciclovir, valaciclovir en valganciclovir:
- remmen – na intracellulaire omzetting in een trifosfaat – competitief het virale DNA-polymerase door incorporatie in viraal DNA;
- voorkomen verdere vermenigvuldiging van het virus door remming van virale DNA-synthese.
Remdesivir:
- concurreert – na intracellulaire omzetting in een trifosfaat – met het natuurlijke ATP-substraat om door het RNA-afhankelijke RNA-polymerase te worden ingebouwd in nieuwe virale RNA-ketens;
- vertraagt hierdoor de ketenterminatie tijdens replicatie van het RNA, en remt daarmee de vermenigvuldiging van het virus.
Effect
Antivirale werking van aciclovir, famciclovir, ganciclovir, valaciclovir en valganciclovir bij lokale herpes-virusinfectie (incl. cytomegalovirus-infectie):
- afname van de duur en ernst van de infectieverschijnselen (incorporatie in viraal DNA);
- beperking van de duur van de uitscheiding van het virus.
Antivirale werking van remdesivir bij COVID-19:
- afname van de hersteltijd bij COVID-19-patiënten, bij wie additionele zuurstofsuppletie nodig is.
Typerende bijwerkingen
Van remdesivir is nog onvoldoende bekend over de veiligheid/het bijwerkingenprofiel, zie voor de vastgestelde bijwerkingen de geneesmiddeltekst van remdesivir.
Relatief frequent:
- beenmergsuppressie (ganciclovir, valganciclovir) zich uitend in neutropenie (bij ganciclovir in 15–40%, meestal reversibel binnen 1 week na het staken van de behandeling) en trombocytopenie (ganciclovir in 5–20%) [1].
- effecten op het CZS (ganciclovir, valganciclovir) variërend van hoofdpijn en gedragsveranderingen tot convulsies en coma;
Minder frequent:
- contacteczeem of overgevoeligheidsreacties zoals angio-oedeem;
- neuropsychiatrische bijwerkingen (aciclovir, valaciclovir, famciclovir);
- (reversibele) nefrotoxiciteit (aciclovir, valaciclovir, ganciclovir) [1].
Meer informatie
Neuropsychiatrische bijwerkingen komen met name bij ouderen en bij patiënten met een verminderde nierfunctie voor [2,3]. Bij valaciclovir zijn hoge doses geassocieerd met verwardheid en hallucinaties, deze bevindingen komen bij famciclovir ook voor, met name bij ouderen [1]. Bij aciclovir betreft het tremoren, myoklonieën, hallucinaties, delier, lethargie, agitatie, dysartrie, asterixis, ataxie, hemi-paresthesie en convulsies [2].
Nefrotoxiciteit: Bij aciclovir zijn risicofactoren: (te) snelle infusie en dehydratie [1,2]. Ook bij ganciclovir is bv. uremie gemeld [1]. Nefrotoxiciteit door remdesivir is gemeld in dieronderzoek. Het mechanisme en de relevantie voor de mens zijn (nog) onduidelijk.
Literatuur
- Brunton LL, et al. (eds). Goodman & Gilman’s The pharmacological basis of therapeutics. 13th ed. New York: McGraw-Hill, 2018.
- Aronson JK, et al. (eds). Meyler's side effects of drugs. 16th ed. Amsterdam: Elsevier, 2016.
- NHG. Behandelrichtlijn Koortslip (herpes labialis) 2017.
Kosten
Vergelijken
nucleoside en nucleotide analoga vergelijken met een andere geneesmiddelgroep.