Samenstelling
Zie voor hulpstoffen de productinformatie van CBG/EMA of raadpleeg een apotheker.
Estradiol pleister (als hemihydraat) Diverse fabrikanten
- Toedieningsvorm
- Pleister met gereguleerde afgifte
- Sterkte
- 50 microg/etmaal, 100 microg/etmaal
De oppervlakte van resp. 20 cm² en 40 cm² bevat 200 microg/cm².
Lenzetto (als hemihydraat) Gedeon Richter Benelux Sprl.
- Toedieningsvorm
- Spray voor transdermaal gebruik
- Sterkte
- 1,53 mg/dosis
- Verpakkingsvorm
- flacon 56 doses
Oestrogel (als hemihydraat) Besins Healthcare Netherlands
- Toedieningsvorm
- Gel voor transdermaal gebruik
- Sterkte
- 0,6 mg/g
- Verpakkingsvorm
- flacon 80 g + doseerpomp
Eén pompdosering geeft 1,25 g gel met daarin 0,75 mg estradiol.
Systen Theramex Ireland Limited
- Toedieningsvorm
- Pleister met gereguleerde afgifte
- Sterkte
- 50 microg/etmaal, 75 microg/etmaal, 100 microg/etmaal
De oppervlakte van resp. 16 cm², 24 cm² en 32 cm² bevat 200 microg/cm².
Uitleg symbolen
| XGVS | Dit geneesmiddel is niet opgenomen in het geneesmiddelen vergoedings systeem (GVS). |
| OTC | 'Over the counter', dit geneesmiddel is een zelfzorgmiddel. |
| Bijlage 2 | Aan de vergoeding van dit geneesmiddel zijn bepaalde voorwaarden verbonden, die zijn vermeld op bijlage 2 van de Regeling zorgverzekering. |
| Aanvullende monitoring | Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Extra aandacht wordt gevraagd voor onverwachte bijwerkingen. Meldt u dit via het meldformulier van het Lareb. |
Advies
Overweeg, bij hinderlijke vasomotorische klachten tijdens de overgang, hormoontherapie; evalueer na drie maanden. Maak in samenspraak met de vrouw de keuze tussen oraal of transdermaal estradiol. Geef vrouwen met een uterus, naast het oestrogeen, een (oraal) progestageen: cyclisch in de perimenopauze, continu in de postmenopauze. Geef vrouwen zonder uterus alleen oestrogeen. Overweeg bij klachten door urogenitale atrofie, behandeling met een vaginaal oestrogeen en/of een indifferent middel.
Er is geen plaats meer voor oestrogenen bij de preventie van postmenopauzale osteoporose vanwege de ernstige langetermijnbijwerkingen. Voor de keuze van de juiste standaardbehandeling, zie Osteoporose.
Indicaties
Pleister, gel
- Hormoonsuppletietherapie (HST) bij symptomen van oestrogeendeficiëntie bij postmenopauzale vrouwen (ten minste 6 maanden sinds de laatste menstruatie).
- Preventie van postmenopauzale osteoporose, bij veel kans op fracturen, terwijl andere middelen ter preventie van osteoporose zijn gecontra-indiceerd of niet worden verdragen.
Spray
- Hormoonsuppletietherapie (HST) bij symptomen van oestrogeendeficiëntie bij postmenopauzale vrouwen (ten minste 6 maanden sinds de laatste menstruatie of een operatieve menopauze).
Gerelateerde informatie
Doseringen
Let op! Bij vrouwen met een intacte uterus of een voorgeschiedenis van endometriose, de oestrogeenbehandeling combineren met een progestageen gedurende 12–14 dagen per behandelcyclus van 28 dagen.
Symptomen van oestrogeendeficiëntie
Volwassenen
Pleister: 1 pleister 2×/week aanbrengen (= elke 3–4 dagen). Beginnen met een pleister die 50 microg per 24 uur afgeeft. Zo nodig na 2–3 weken de dosering aanpassen, afhankelijk van de effectiviteit en tekenen van intolerantie. Maximale dosis: 100 microg per dag.
Spray: begindosering 1 verstuiving (= 1,53 mg estradiol) 1×/dag op de onderarm of binnenzijde van de dij. Na onafgebroken gebruik van ten minste 4 weken, de dosering zo nodig op geleide van respons verhogen tot max. 3 verstuivingen (= 4,59 mg estradiol) 1×/dag.
Gel: volgens de Praktische handleiding hormoonsuppletietherapie (2020): 1–2 pompdoseringen (= 0,75–1,5 mg estradiol) 1×/dag, verdeeld over de intacte huid aan de binnen- en buitenkant van de arm van pols tot schouder en/of aan de binnenkant van de dij (zo veel als mogelijk uitwrijven). Zo nodig na 6 weken de dosis aanpassen, afhankelijk van klinische symptomen.
Preventie postmenopauzale osteoporose
Volwassenen
Pleister: 1 pleister 2×/week aanbrengen (= elke 3–4 dagen). Beginnen met een pleister die 50 microg per 24 uur afgeeft. Zo nodig na 2–3 weken de dosering aanpassen. Maximale dosis: 100 microg per dag.
Gel: volgens de Praktische handleiding hormoonsuppletietherapie (2020): 2 pompdoseringen (= 1,5 mg estradiol) 1×/dag, verdeeld over de intacte huid aan de binnen- en buitenkant van de arm van pols tot schouder en/of aan de binnenkant van de dij (zo veel als mogelijk uitwrijven).
Wanneer beginnen: Bij geen voorafgaande hormoonsuppletietherapie (HST) of bij overschakeling van een continu gecombineerde HST, de behandeling beginnen op een willekeurige dag. Bij overstappen van een continue sequentiële HST, de behandeling beginnen op de dag direct na afronding van de voorafgaande cyclus.
Toediening
- De pleister direct na openen van een zakje op schone, droge, onbeschadigde huid plakken; kies hierbij een plaats die weinig plooien vormt tijdens het bewegen (buik, bovenbeen, bil, lagerugstreek; niet op de borsten) en vermijd rimpels in de pleister. Druk ten minste 10 seconden op de pleister om de plakkracht te optimaliseren. De toedieningsplaats afwisselen. De pleister mag worden gedragen tijdens het baden. Het lichaamsdeel waarop de pleister zich bevindt, niet blootstellen aan direct zonlicht. Bij losraken van de pleister, dezelfde pleister opnieuw aanbrengen; zo nodig een nieuwe aanbrengen. De volgende pleister aanbrengen volgens het oorspronkelijke behandelschema.
- De spray aanbrengen op de droge en intacte huid van de binnenzijde van de onderarm of de binnenzijde van de dij. Bij een dosering van 2 of 3 verstuivingen per dag, deze aanbrengen op aangrenzende, niet-overlappende gebieden van 20 cm². De toedieningsplek ca. 2 minuten laten drogen en daarna bedekken met kleding. Gedurende 1 uur na het aanbrengen de toedieningsplek niet wassen of laten aanraken door anderen. Ook gedurende 1 uur geen zonnebrandcrème aanbrengen.
- De gel in een dunne laag aanbrengen op de schone, droge en intacte huid van de hele arm aan de binnen- en buitenkant van pols tot schouder, en/of aan de binnenkant van de dij. Het gebied van toediening moet zo groot mogelijk zijn. Niet aanbrengen op of nabij de huid van de borsten of vagina. Na het aanbrengen de handen wassen met water en zeep. De toedieningsplek ca. 5 minuten laten drogen en daarna bedekken met kleding. Gedurende 1 uur na het aanbrengen de behandelde huid niet wassen of andere huidproducten op aanbrengen. Ook gedurende 1 uur na aanbrengen huidcontact met andere mensen vermijden.
Gemiste dosis
- Pleister: alsnog zo snel mogelijk aanbrengen. De volgende pleister aanbrengen volgens het oorspronkelijke behandelschema. Er is een grotere kans op onregelmatige bloeding en 'spotting';
- Spray: zo snel mogelijk alsnog aanbrengen, tenzij het bijna tijd is voor de volgende dosis op het gebruikelijke tijdstip. Bij overslaan van een dosis is er een grotere kans op onregelmatige bloeding en 'spotting';
- Gel: binnen 12 uur alsnog aanbrengen. Indien > 12 uur te laat, de dosis overslaan. Bij overslaan van een dosis is er een grotere kans op onregelmatige bloeding en 'spotting'.
Bijwerkingen
Zeer vaak (> 10%): jeuk of huiduitslag op de plaats waar de pleister is aangebracht.
Vaak (1–10%): depressie, stemmingswisselingen. Migraine, duizeligheid, hoofdpijn. Visuele stoornissen. Misselijkheid, buikpijn, diarree. Jeuk, huiduitslag. Artralgie. Pijnlijke of gevoelige borsten, vergrote borsten, endometriumhyperplasie, dysmenorroe, menorragie, onregelmatig vaginaal bloedverlies incl. 'spotting', leukorroe. Verandering in lichaamsgewicht, vochtretentie met perifeer oedeem. Erytheem, oedeem of andere reactie op de plaats waar de pleister is aangebracht.
Soms (0,1-1%): genitale candidiase. Overgevoeligheid. Slapeloosheid. Vertigo. Hartkloppingen, hypertensie. Braken, dyspepsie, flatulentie. Erythema nodosum, urticaria, huidirritatie. Myalgie. Benigne borsttumor, verkleuring van de borsten, afscheiding uit de borsten, verhoogd volume van uteriene fibroïden, leiomyoom, poliepen in de baarmoederhals, ovariële cyste, vaginitis. (Gegeneraliseerd) oedeem, pijn in de oksels, asthenie. Stijging γ-GT of bloedcholesterol.
Zelden (0,01-0,1%): mammacarcinoom. Glucose-intolerantie. Angst, verandering in libido. (Verergering van) epilepsie. Intolerantie voor contactlenzen. Opgeblazen buik. Cholelithiase, cholestase, geelzucht, afwijkende levertests. Huidverkleuring, hirsutisme, acne. Spierkrampen, botpijn. Verandering in vaginale afscheiding, PMS-achtige klachten. Vermoeidheid.
Verder zijn gemeld: endometriumcarcinoom. Cerebrovasculair accident, myocardinfarct, diepveneuze trombose, longembolie. Anafylactische of anafylactoïde reactie, angio-oedeem. Contacteczeem, alopecia, chloasma. Fibrocysteuze borstaandoening.
Interacties
Gelijktijdig gebruik van leverenzyminducerende stoffen zoals bosentan, sint-janskruid, anti-epileptica (bv. fenobarbital, fenytoïne, carbamazepine) en antibacteriële/antivirale middelen (bv. rifampicine, rifabutine, nevirapine, efavirenz) kan de werkzaamheid doen afnemen. Ritonavir heeft ook een inducerend effect.
Bij gelijktijdig gebruik van HST en lamotrigine neemt naar verwachting de plasmaspiegel van lamotrigine af, wat kan leiden tot een verminderde controle van epilepsie. Deze interactie is onderzocht bij gelijktijdig gebruik van oestrogeenbevattende hormonale anticonceptiva en lamotrigine.
Wees voorzichtig bij gelijktijdige toediening met de combinatietherapie glecaprevir/pibrentasvir; bij combinatie met ethinylestradiolbevattende geneesmiddelen is ALAT-verhoging waargenomen.
Oestrogenen verhogen hormoonbindende globulineconcentraties, waaronder corticoïdbindend globuline, geslachtshormoonbindend globuline en thyroxinebindend globuline.
Gedurende één uur na aanbrengen van de spray geen zonnebrandcrème aanbrengen, omdat de absorptie van estradiol met 10% kan dalen.
Bij gebruik van de gel wordt gelijktijdig gebruik van medicatie die de huidaanmaak verandert (bv. cytostatica) ontraden. Tevens gebruik vermijden van middelen die de barrièrefunctie van de huid veranderen (huidreinigers met oppervlakte-actieve stoffen (bv. natriumlaurylsulfaat) of benzalkoniumchloride, huidproducten met een hoog alcoholgehalte, adstringentia, zonbescherming en keratolytica zoals salicylzuur of melkzuur); de transdermale flux van estradiol kan wijzigen.
Zwangerschap
Gezien de geregistreerde indicatie niet van toepassing.
Lactatie
Gezien de geregistreerde indicatie niet van toepassing.
Contra-indicaties
- actuele of doorgemaakte veneuze trombo-embolie (diepveneuze trombose, longembolie);
- actuele of recent doorgemaakte arteriële trombo-embolische aandoening (bv. angina pectoris, myocardinfarct);
- aanwezigheid van een trombofiele aandoening (bv. proteïne C-, proteïne S-, of antitrombinedeficiëntie);
- acute leveraandoening (in de anamnese) zolang de leverfunctiewaarden niet zijn genormaliseerd;
- oestrogeenafhankelijke tumor (zoals endometriumcarcinoom);
- mammacarcinoom in de anamnese;
- onbehandelde hyperplasie van het endometrium;
- onverklaarde genitale bloeding;
- acute porfyrie.
Waarschuwingen en voorzorgen
Beoordeel voortzetting van de behandeling periodiek, op zijn minst jaarlijks. Controleer de patiënt extra bij één van de volgende aandoeningen in de voorgeschiedenis (vanwege terugkeren of verergeren):
- uterusmyomen of endometriose,
- endometriumhyperplasie,
- risicofactoren voor trombo-embolische aandoeningen,
- risicofactoren voor oestrogeengevoelige tumoren (mammacarcinoom bij eerstegraads familielid),
- hypertensie,
- leveraandoening,
- cholelithiase,
- diabetes mellitus met of zonder vasculaire symptomen,
- migraine of ernstige hoofdpijn,
- systemische lupus erythematodes,
- epilepsie,
- astma,
- otosclerose.
Wees voorzichtig bij een verminderde hart- of nierfunctie, omdat oestrogenen vochtretentie kunnen veroorzaken. Wees voorzichtig bij bestaande hypertriglyceridemie wegens meer kans op pancreatitis. Exogene oestrogenen kunnen symptomen van erfelijk en verworven angio-oedeem induceren of verergeren. Bij predispositie voor chloasma direct zonlicht vermijden.
Staak de behandeling direct in de volgende gevallen:
- tekenen van trombose;
- significante stijging van de bloeddruk;
- geelzucht of achteruitgang van de leverfunctie;
- voor het eerst optreden van migraine–achtige hoofdpijn;
De kans op mammacarcinoom neemt geleidelijk toe tijdens het gebruik. In studies met gecombineerde oestrogeen-progestageen hormoonsuppletietherapie (HST) werd de kanstoename na 1–4 jaar van gebruik statistisch waarneembaar, en neemt weer geleidelijk af na staken van de HST. Indien langer dan 5 jaar gebruikt, kan het extra risico nog 10 jaar of langer aanhouden. De radiologische detectie van mammacarcinoom kan worden bemoeilijkt door toename van de dichtheid van weefsel op mammografische beelden, vooral door gecombineerd oestrogeen-progestageen gebruik.
Mogelijk neemt de kans op ovariumcarcinoom geleidelijk licht toe.
Bij HST neemt de kans op veneuze trombo–embolie toe, met name in het eerste jaar; risicofactoren zijn een hogere leeftijd, positieve familie-anamnese, immobilisatie, obesitas (BMI > 30 kg/m²), systemische lupus erythematodes, carcinoom en mogelijk varicosis. Indien na een electieve operatieve ingreep langdurige immobilisatie is te verwachten, eventueel de suppletie vier tot zes weken vóór de ingreep onderbreken. Een risico van transdermale toediening is onbekend.
Bij vrouwen met een intacte uterus is er meer kans op endometriumhyperplasie en -carcinoom, wanneer gedurende een langere periode alleen oestrogenen worden gebruikt. Additionele toediening van een progestageen beschermt tegen dit vergrote risico. Bij vrouwen die een hysterectomie in verband met endometriose hebben ondergaan, overwegen om een progestageen toe te voegen aan oestrogeensuppletie, indien er nog endometriosehaarden aanwezig zijn. Als doorbraakbloedingen of 'spotting' optreden na geruime tijd van therapie of aanhouden na het stoppen van de behandeling, dan nader onderzoek verrichten om maligniteit van het endometrium uit te sluiten.
HST wordt in verband gebracht met een tot 1,5× hoger relatief risico op een ischemisch CVA.
Er zijn enige aanwijzingen voor een toegenomen kans op dementie bij vrouwen die met HST zijn gestart op een leeftijd > 65 jaar.
Waarschuwingen bij de spray en gel
Laat anderen, vooral kinderen, niet in contact komen met de huid waarop de spray of gel is aangebracht; bedek de toedieningsplek zo nodig met kleding. Als iemand onbedoeld in contact is gekomen met de behandelde huid (die niet is gewassen of bedekt met kleding), dient diegene de in contact gekomen huid zo snel mogelijk te wassen met water en zeep. Laat de patiënt contact opnemen met de arts, in geval van borstontwikkeling of andere seksuele veranderingen bij een kind dat per ongeluk aan estradiolgel of -spray kan zijn blootgesteld. Er zijn meldingen van borstontwikkeling en knobbels in de borst bij prepuberale meisjes, vroege puberteit, alsook gynaecomastie en knobbels in de borst bij prepuberale jongens, na onbedoelde secundaire blootstelling aan het oestrogeen in de spray of gel. In de meeste gevallen verdween het na verwijdering van de blootstelling.
Enige gegevens wijzen erop dat de snelheid en mate van opname van estradiol bij gebruik van de spray kan verminderen bij overgewicht en obesitas; dosisaanpassing kan nodig zijn.
Wees voorzichtig met het gebruik van de spray bij extreme temperaturen, zoals bij het zonnebaden of in de sauna.
Er is weinig ervaring met gebruik van de spray of gel bij vrouwen > 65 jaar.
Hulpstoffen: De spray en gel bevatten ethanol; vermijd open vuur, roken of het gebruik van bepaalde apparaten (bv. föhn) totdat de applicatie is opgedroogd.
Eigenschappen
Meest actieve natuurlijk oestrogeen. Het substitueert voor het verlies aan eigen oestrogeenproductie bij postmenopauzale vrouwen, waardoor menopauzale klachten worden verlicht. Oestrogenen gaan verlies van botmassa door menopauze of ovariëctomie, tegen.
Kinetische gegevens
| Overig | door de transdermale toediening geen 'first pass'-effect. |
| Overig | steady-state-concentratie wordt bij gebruik van de spray na ca. 7–8 dagen bereikt en bij gebruik van de gel na ca. 3-5 dagen. |
| Metabolisering | in de lever en andere organen omzetting in minder actieve of inactieve metabolieten, waaronder estron, estriol, catecholoestrogenen en verschillende oestrogeensulfaten en -glucuroniden; via meerdere CYP iso-enzymen, voornamelijk CYP3A4. Een deel van de metabolieten ondergaat een enterohepatische kringloop. |
| Eliminatie | vnl. met de urine, onveranderd en als metabolieten. Na verwijdering van de pleister daalt de estradiolserumconcentratie binnen 24 uur tot de uitgangswaarde; na stopzetten van de spray duurt dit meer dan één week, en bij de gel ca. 76 uur. |
Uitleg afkortingen
| F | biologische beschikbaarheid (fractie van de dosis die in de systemische circulatie verschijnt) |
| T max | tijdsduur tot maximale bloedspiegel na toediening |
| V d | verdelingsvolume (fictief volume waarin een geneesmiddel zich verdeelt over het lichaam) |
| T 1/2 | plasmahalfwaardetijd (tijd die nodig is om een bepaalde plasmaconcentratie te halveren) |
| T 1/2el | plasmahalfwaardetijd in de eliminatiefase, terminale halfwaardetijd |
Groepsinformatie
estradiol (transdermaal) hoort bij de groep oestrogenen.