Geneesmiddelenoverzicht tetracyclinen

Deze hoofdrubriek bevat 11 rubrieken:

Toon geneesmiddelen

Toon geneesmiddelen

Toon geneesmiddelen

Meer informatie over acne vulgaris. Meer informatie over acute faryngotonsillitis. Meer informatie over acute rinosinusitis. Meer informatie over aften. Meer informatie over bacteriële huidinfecties. Meer informatie over community-acquired pneumonie (CAP). Meer informatie over malaria. Meer informatie over otitis media acuta. Meer informatie over rosacea. Meer informatie over seksueel overdraagbare aandoeningen. Meer informatie over urineweginfectie met weefselinvasie (pyelonefritis, acute prostatitis). Een volledig overzicht van alle indicaties per geneesmiddel kunt u vinden in de geneesmiddelteksten.

tetracyclinen

Werking

Werkingsmechanisme

Tetracyclinen hebben bij hieronder genoemde indicaties de volgende werking.

Bij een bacteriële infectie

  • binden ze reversibel aan de 30S– en/of 50S–subunits van de bacteriële ribosomen. Hierdoor wordt de bacteriële eiwitsynthese geremd;
  • hebben ze doorgaans een bacteriostatische werking maar kunnen afhankelijk van de ter plekke bereikte concentratie en de bacteriesoort ook bactericide werken.

Bij rosacea

  • remt doxycycline mogelijk de neutrofiele activiteit en het aantal pro-inflammatoire reacties.

Bij malaria

  • remt doxycycline de paracytaire eiwitsynthese door inhibitie van intracellulaire eiwittranslatie;
  • werkt doxycycline bloedschizonticide, echter het mechanisme is traag 1. Daarom wordt doxycycline alleen in combinatie met antimalariamiddelen voorgeschreven.

Demeclocycline is nauw verwant aan tetracycline en heeft antibacteriële en diuretische eigenschappen. Het wordt echter alleen toegepast bij chronische hyponatriëmie die is ontstaan door het syndroom van inadequate secretie van antidiuretisch hormoon (SIADH). Zie voor meer informatie de geneesmiddeltekst.

Effect

Bij een infectie

  • klaring van de bacteriële infectie.

Bij rosacea

  • remming van de ontsteking (doxycycline, tetracycline).

Bij malaria

  • preventie van systemische infectie door de malariaparasiet (doxycycline).

Typerende bijwerkingen

De meeste bijwerkingen hangen af van de concentratie van het antibioticum in het betrokken orgaan. De meer lipofiele tetracyclinen (doxycycline en minocycline) hebben door hun affiniteit voor vetachtige weefsels naast een hogere (bacteriostatische) effectiviteit ook een ander bijwerkingenprofiel. Lokale gastro-intestinale irritatie en verstoring van de darmflora komen minder vaak voor dan bij de meer hydrofiele tetracyclinen.

Systemische toepassing

Relatief frequent

  • gastro-intestinale irritatie (branderig gevoel in epigastrio, buikpijn, misselijkheid, braken en diarree);
  • fotosensibilisatie (doxycycline en tetracycline, in mindere mate bij minocycline);
  • (verergering van) nierinsufficiëntie;
  • beschadiging tanden en kiezen tijdens de ontwikkeling van het melk- en het permanente gebit; verkleuringen en hypoplasie kunnen het gevolg zijn. De toepassing bij kinderen < 8 jaar is om deze reden dan ook gecontra-indiceerd (uitzondering op de contra-indicatie: tigecycline; de verkleuring treedt echter ook bij dit middel op).

Minder frequent

  • overgevoeligheidsreacties, waaronder angio-oedeem en anafylaxie;
  • verscheidene typen huiduitslag (morbilliform, urticaria, 'fixed drug eruption', gegeneraliseerde exfoliatieve dermatitis);
  • onycholysis en pigmentatie van de nagels, met of zonder begeleidende fotosensibilisatie (demeclocycline, doxycycline, minocycline).
  • oesofagitis, oesofageale ulcera (geldt vooral voor oraal doxycycline en tetracycline 1 2 );
  • overgroei van niet gevoelige organismen (vooral bij tetracycline), met name gisten (Candida spp.), enterokokken, Proteus en Pseudomonas; met als gevolg bv. spruw of met Candida-geassocieerde oesofagitis 1;
  • incidenteel pseudomembraneuze colitis door overgroei van C. difficile;
  • hepatotoxiciteit (doxycycline, minocycline, tigecycline), zich uitend in vervetting van de lever, zwangere vrouwen zijn met name gevoelig hiervoor;
  • langdurige behandeling kan leukocytose, atypische lymfocyten, toxische granulatie van granulocyten en trombocytopenische purpura bewerkstelligen 1.

Meer informatie

De tolerantie voor de gastro-intestinale irritatie verbetert door inname met voedsel. Tetracyclinen echter niet innemen met melkproducten (dit geldt niet voor doxycycline). Door optredende complexvorming tussen tetracyclinen en antacida, welke divalente of trivalente kationen (dit zijn o.a. calcium, magnesium, aluminium, ijzer en zink) bevatten, kunnen rondom de inname van tetracyclinen ook geen antacida gebruikt worden om deze klachten te verlichten.

Nierinsufficiëntie komt met name voor bij patiënten met een pre-existent verminderde nierfunctie, vooral wanneer zij ook nog gedehydreerd zijn (door bv. diuretische therapie). Tetracyclinen kunnen uremie versterken, in ieder geval ten dele door hun katabolische effect (verminderde eiwitsynthese) 2. Doxycycline, minocycline en tigecycline hebben minder renale bijwerkingen dan andere tetracyclinen 1, waarvan voor systemische toepassing bij infecties dan alleen nog tetracycline zelf in de handel is. Voor eravacycline is het nog onbekend of renale bijwerkingen optreden. Demeclocycline heeft meermaals het beeld van een nefrogene diabetes insipidus laten zien, in principe een bijwerking, waar echter dankbaar gebruik van wordt gemaakt bij de behandeling van een SIADH 1 (zie Werkingsmechanisme), de enige toepassing waar het thans voor geregistreerd is. Zeer zelden komt interstitiële nefritis voor.

Lokale toepassing

Bij het lokale tetracycline-preparaat is alleen orale candidiasis als bijwerking beschreven.

Toepasbaarheid

Ouderen

Volgens de productinformatie behoeft geen van de tetracyclinen een dosisaanpassing bij ouderen. Wees wel voorzichtig omdat ouderen vaker een verminderde nierfunctie hebben (zie Nierfunctiestoornis).

Nierfunctiestoornis

Volgens de productinformatie:

  • van evaracycline en tigecycline is geen dosisaanpassing nodig bij een verminderde nierfunctie of bij patiënten die hemodialyse ondergaan.
  • van minocycline dient bij een verminderde nierfunctie de dosis te worden verlaagd en/of het toedieningsinterval te worden verlengd.
  • van demeclocycline en tetracycline is het gebruik bij een ernstig verminderde nierfunctie gecontra-indiceerd. Controleer bij een licht of matig verminderde nierfunctie de toepassing nauwlettend en pas de dosering zo nodig aan.
  • van doxycycline is het gebruik bij de combinatie van een ernstige nier- en (enige mate) van leverinsufficiëntie gecontra-indiceerd.

Toelichting

Tetracyclinen kunnen, vanwege anti-anabole werking, een verhoging van het ureumgehalte in bloed veroorzaken. Bij nierfunctiestoornissen kunnen hogere concentraties van tetracycline leiden tot uremie, hyperfosfatemie en acidose. In geval van een verminderde nierfunctie kunnen zelfs normale doses leiden tot systemische accumulatie van het middel en mogelijke toxiciteit.

Leverfunctiestoornis

Volgens Health Base 3 zijn er weinig gegevens bekend over het gebruik van tetracyclinen bij levercirrose; een dosisaanbeveling is niet mogelijk voor doxycyline, minocycline en tetracycline. Tigecycline is het best onderzocht en lijkt goed verdragen te worden bij cirrose met een Child-Pugh score 5 t/m 9; een dosisaanpassing bij deze patiënten is daarom niet nodig. Bij een Child-Pugh score ≥ 10 adviseert Health Base de onderhoudsdosis te halveren, en de stollingsparameters te monitoren.

Volgens de productinformatie:

  • van eravacycline is bij een verminderde leverfunctie geen dosisaanpassing nodig.
  • van tigecycline is er geen dosisaanpassing nodig bij een licht tot matig verminderde leverfunctie (Child-Pughscore 5 t/m 9). Halveer de dosis bij volwassenen en kinderen met een ernstig verminderde leverfunctie (Child-Pughscore ≥ 10).
  • van demeclocydine, doxycline, minocycline en tetracycline is gebruik bij een ernstig verminderde leverfunctie gecontra-indiceerd. Bij een lichte of matig verminderde leverfunctie de toepassing van deze middelen nauwlettend controleren en de dosering zo nodig aanpassen. Bij het gecombineerd voorkomen van een ernstige nierinsufficiëntie met enige mate van leverinsufficiëntie is het gebruik van doxycycline wel gecontra-indiceerd.

Zwangerschap

Volgens Lareb 4 kan een kuur doxycycline waarschijnlijk veilig worden gebruikt tijdens het eerste trimester van de zwangerschap. Het is onbekend of andere tetracyclinen in het eerste trimester ook veilig zijn. Tetracyclinen mogen niet tijdens het tweede en derde timester worden gebruikt, omdat ze een nadelig effect kunnen hebben op de tand- en botontwikkeling van het kind. Echter, infecties tijdens de zwangerschap kunnen een nadelig effect hebben op moeder en/of kind, en dienen daarom adequaat te worden behandeld.

Lactatie

Volgens Lareb 5 kunnen alle tetracyclinen kortdurend worden gebruikt tijdens de borstvoedingsperiode. Bij het gebruik gedurende maximaal 3 weken zijn geen nadelige effecten op de zuigeling bekend. Bij langdurig gebruik, zoals bij acne, wordt het gebruik van een tetracycline of het geven van borstvoeding ontraden.

Kinderen

Volgens de productinformatie:

  • van alle tetracyclinen is toepassing bij kinderen jonger dan 8 jaar gecontra-indiceerd of wordt dit ontraden;
  • van doxycyline is toepassing bij faciale rosacea gecontra-indiceerd bij kinderen jonger dan 12 jaar. Toepassing van doxycyline bij kinderen 8-12 jaar dient alleen overwogen te worden als andere behandelopties niet effectief, gecontra-indiceerd of niet beschikbaar zijn;
  • van demeclocydine is er geen aanbevolen dosering bekend bij kinderen > 8 jaar.
  • van eravacyline zijn er geen gegevens bekend over het gebruik bij kinderen < 18 jaar.

Het Kinderformularium 6 geeft voor doxycycline, naast doseringen voor de geregistreerde indicaties voor kinderen zoals genoemd in de geneesmiddeltekst, ook een dosering voor de offlabel toepassing bij infecties bij cystische fibrose bij kinderen vanaf 8 jaar. Voor minocycline geeft het Kinderformularium de doseringen voor de geregistreerde indicaties (bacteriële infecties, ernstige acne vulgaris), en voor tetracycline alleen voor de (geregistreerde) indicatie bacteriële infecties.

Toelichting

Tetracyclinen mogen niet worden gebruikt bij kinderen jonger dan 8 jaar, wegens de schadelijke invloed op botten en tanden; afzetting in groeiend tandweefsel veroorzaakt permanente verkleuring van de gebitselementen en brozer worden van het botweefsel.

Kosten

Kosten laden…

Vergelijken

tetracyclinen vergelijken met een andere geneesmiddelgroep.

Zie ook

Indicaties

Bronnen