fibraten
Werking
Werkingsmechanisme
Fibraten voeren waarschijnlijk hun werking uit via de volgende mechanismen:
- stimulatie van de vetzurenoxidatie door binding aan PPAR-α ('peroxisome proliferator-activated receptor α');
- toename van de lipoproteïnelipasesynthese. Hierdoor neemt de klaring van triglyceridenrijke lipoproteïnen toe en daalt de productie van VLDL-triglyceride;
- remming van de apoC-III vorming. Hierdoor neemt de klaring van VLDL toe;
- stimulatie van apoA-I en apoA-II via PPAR-α. Hierdoor neemt de HDL-concentratie toe.
Effect
- daling van de triglyceridenconcentratie;
- daling van het VLDL en LDL;
- stijging van de HDL-concentratie;
- daling van het totaal cholesterol (gering).
Typerende bijwerkingen
Relatief frequent
- gastro-intestinale bijwerkingen: misselijkheid, dyspepsie, buikpijn, flatulentie, diarree;
- centrale bijwerkingen: hoofdpijn, duizeligheid.
Minder frequent
- myotoxiciteit: myopathie, stijging creatinekinasewaarde, spierpijn, spierzwakte, myositis, rabdomyolyse (zie onder ‘meer informatie’);
- hepatotoxiciteit: afwijkende leverenzymwaarden, hepatitis;
- bloedbeeldafwijkingen zoals anemie, leukopenie en trombocytopenie;
- cholelithiasis (zie onder 'meer informatie');
- acuut nierfalen;
- seksuele disfunctie: verminderde libido, erectiestoornis.
Meer informatie
Fibraten worden over het algemeen goed verdragen. Maag-darmstoornissen zijn meest voorkomende bijwerkingen van deze groep middelen.
Fibraten hebben myotoxische eigenschappen; ze kunnen myopathie met progressie tot rabdomyolyse veroorzaken. Het risico hierop is groter als er sprake is van een predispositie voor myopathie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan patiënten met nierinsufficiëntie, hypothyroïdie, een positieve (familie)anamnese van erfelijke spierziekten en myotoxiciteit door statinegebruik in de voorgeschiedenis. Daarnaast komen spiergerelateerde bijwerkingen vaker voor bij combinatie met statinen.
Fibraten veranderen de samenstelling van gal en verhogen het vermogen tot galsteenvorming.
Toepasbaarheid
Ouderen
Volgens de NHG-Standaard CVRM 1 gaat bij hypercholesterolemie, óók bij (kwetsbare) ouderen, de voorkeur uit naar een statine; fibraten zijn geen eerste keus. Zie ook Hypercholesterolemie.
Volgens de productinformatie van de fabrikanten kunnen de meeste fibraten gebruikt worden bij ouderen zonder dosisaanpassing, wees wel voorzichtig vanwege meer kans op bijwerkingen zoals rabdomyolyse. Alleen bezafibraat is gecontra-indiceerd bij een leeftijd > 70 jaar, vanwege een mogelijk verminderde nierfunctie. Zie ook typerende bijwerkingen en de geneesmiddelteksten.
Nierfunctiestoornis
Volgens de productinformatie:
- kunnen ciprofibraat, fenofibraat en gemfibrozil gebruikt worden bij een matig verminderde nierfunctie in een aangepaste dosering (de aangepaste dosering van fenofibraat is echter niet mogelijk met het in Nederland beschikbare product);
- zijn ciprofibraat, fenofibraat en gemfibrozil gecontra-indiceerd bij een ernstig verminderde nierfunctie (creatinineklaring < 30 ml/min/1,73 m²);
- is bezafibraat gecontra-indiceerd bij een verminderde nierfunctie (serumcreatinine > 135 micromol/l of creatinineklaring < 60 ml/min).
Fibraten worden grotendeels geëlimineerd via de nieren. Zie de geneesmiddelteksten.
Leverfunctiestoornis
Volgens Health Base 2 kunnen bezafibraat en gemfibrozil bij levercirrose met een Child-Pughscore van 5-6 waarschijnlijk veilig gebruikt worden zonder dosisaanpassing. Controleer drie maanden na starten het ALAT en monitor op andere bijwerkingen (bv. veranderingen in de stolling). Over het gebruik van fibraten bij levercirrose met een Child-Pughscore ≥ 7 zijn te weinig gegevens beschikbaar om een uitspraak te doen over de veiligheid en een optimale dosering. Dit geldt ook voor ciprofibraat en fenofibraat bij een Child-Pughscore van 5–6.
Volgens de productinformatie:
- kan, in tegenstelling tot het advies van Health Base, ciprofibraat wél gebruikt worden bij een matige leverfunctiestoornis. Ciprofibraat is gecontra-indiceerd bij een ernstige leverfunctiestoornis;
- is bezafibraat gecontra-indiceerd bij alle leveraandoeningen, met uitzondering van de vetlever als complicatie van hypertriglyceridemie, zie de geneesmiddelteksten;
- zijn fenofibraat en gemfibrozil gecontra-indiceerd bij alle leverfunctiestoornissen.
Toelichting
Er is weinig onderzoek verricht naar het gebruik van fibraten bij levercirrose, terwijl ze allemaal wel in de lever worden gemetaboliseerd 2.
Zwangerschap
Lareb 3 ontraadt het gebruik van fibraten tijdens de zwangerschap. Behandel hyperlipidemie tijdens de zwangerschap bij voorkeur met dieetmaatregelen. Als medicamenteuze behandeling noodzakelijk is adviseert Lareb het gebruik van colestyramine, omdat dit niet of nauwelijks systemisch beschikbaar komt. Zorg dan wel voor suppletie van vetoplosbare vitaminen. Zie ook de geneesmiddeltekst van colestyramine.
In lijn met Lareb staat in de productinformatie het advies om gebruik van bezafibraat, fenofibraat of gemfibrozil te vermijden en is ciprofibraat tijdens de zwangerschap gecontra-indiceerd.
Toelichting
Cholesterol is essentieel voor de embryonale en foetale ontwikkeling. Fibraten hebben een gering cholesterolverlagend effect en kunnen mogelijk stapelen bij de foetus. Fibraten worden ontraden tijdens de zwangerschap vanwege het geringe cholesterolverlagende effect, de beperkte ervaring met deze middelen tijdens de zwangerschap en omdat tijdelijk staken van de behandeling waarschijnlijk geen negatieve gevolgen heeft voor de moeder.
Lactatie
Lareb 4 ontraadt het gebruik van fibraten tijdens de borstvoeding, vanwege een gebrek aan gegevens.
In lijn met Lareb dient men volgens de productinformatie het gebruik van bezafibraat, fenofibraat of gemfibrozil tijdens borstvoeding te ontraden en is ciprofibraat tijdens borstvoeding gecontra-indiceerd.
Toelichting
Cholesterol is essentieel voor de ontwikkeling van de zuigeling. Over het gebruik van fibraten tijdens de borstvoeding zijn geen gegevens bekend. Fibraten worden daarom uit voorzorg ontraden totdat er meer informatie beschikbaar komt. Het tijdelijk staken van de behandeling heeft waarschijnlijk geen negatieve gevolgen voor de moeder.
Kinderen
Het Kinderformularium 5 vermeldt geen doseringen voor kinderen; ook in de productinformatie staan alleen doseringen voor volwassenen.
Kosten
Kosten laden…Vergelijken
Zie ook
Indicaties
Bronnen
- 1 NHG-Standaard. Cardiovasculair risicomanagement (CVRM) Versie 4.0 (herziening 2019).
- 2 Stichting Health Base. Geneesmiddelen bij levercirrose Fibraten. Geraadpleegd april 2024.
- 3 Lareb. Fibraten tijdens de zwangerschap. Geraadpleegd april 2024.
- 4 Lareb. Fibraten tijdens de borstvoedingsperiode. Geraadpleegd april 2024.
- 5 NKFK. Kinderformularium. Geraadpleegd april 2024.
- 6 Aronson JK, et al. (eds). Meyler's side effects of drugs. 16th ed. Amsterdam: Elsevier, 2016.
- 7 Brunton LL, et al. (eds). Goodman and Gilman’s The pharmacological basis of therapeutics. 12th ed. New York: McGraw-Hill, 2011.