seborroisch eczeem

Advies

Bij seborroïsch eczeem kunnen niet-medicamenteuze maatregelen klachten verminderen. Overweeg bij milde vormen van hoofdroos, een behandeling met shampoo met zinkpyrithion of piroctone. Behandel bij onvoldoende effect met ketoconazol of seleensulfide tot de schilfering en/of korsten zijn verdwenen. Voeg bij roodheid en jeuk kortdurend een klasse 1-corticosteroïd, of bij onvoldoende effect een klasse 2–corticosteroïd toe. Voeg eventueel ureum of salicylzuur toe om dikke korsten sneller te laten verdwijnen.

In geval van ‘berg’ bij kinderen kan meestal volstaan worden met het afweken van de schilferlaag met olie. Behandel bij onvoldoende effect met ketoconazol, tot de schilfering en/of korsten zijn verdwenen. Voeg bij roodheid en jeuk kortdurend een klasse 1-corticosteroïd toe.

Behandelplan

  1. Bespreek niet-medicamenteus beleid

    • Vermijd bekende uitlokkende factoren (bv. gebruik van irriterende zeep of shampoo, cosmetica, bepaalde kleding of hoofdbedekking).
    • Stimuleer blootstelling aan zonlicht, maar voorkom zonverbranding.
    • Haar of huid dagelijks of om de dag wassen met milde of pH-neutrale shampoo of huidemulsie. Huid na wassen voorzichtig droogdeppen om irritatie te voorkomen.
    • Milde vormen van hoofdroos eventueel behandelen met (vrij verkrijgbare) shampoo met zinkpyrithion of piroctone (zie Toelichting).

    Ga naar de volgende stap bij onvoldoende effect.

    Toelichting

    Hoofdbedekking vermijden om te voorkómen dat een voor de gist gunstige vochtige, afgesloten en warme omgeving wordt gecreëerd. Blootstelling aan UV-straling (zonlicht of kunstmatig opgewekte) gaat de groei van de gist tegen en leidt tot minder verschijnselen. Zonnebrand kan echter weer tot nieuwe ontstekingsverschijnselen en schilfering leiden.

    Gebruik van shampoo: Shampoo met zinkpyrithion of piroctone 2–3× per week circa 5 minuten laten inwerken en vervolgens goed uitspoelen. Als hoofdroos zichtbaar is verminderd, volstaat milde of pH-neutrale shampoo. Shampoo met zinkpyrithion of piroctone zo nodig 1– 2× per week als onderhoud gebruiken.

    In onderzoek naar medicamenteuze behandeling bleek dat de placebogroep, die alleen met indifferente shampoo waste, ook aanzienlijk verbeterde. Het is echter niet aangetoond of dit positieve effect het gevolg was van de indifferente shampoo of het natuurlijke beloop van de aandoening.

    Wetenschappelijk onderzoek naar zinkpyrithion en piroctone is schaars en van onvoldoende kwaliteit. Beide middelen hebben een anti-mycotische werking en hebben door ervaring een plek verworven bij de behandeling van milde hoofdroos. Ze zijn niet als geneesmiddel geregistreerd.

  2. Start lokale medicamenteuze behandeling

  3. ketoconazol

    Continueer de behandeling tot de schilfering en/of korsten zijn verdwenen.

    Ga naar stap 3 indien tevens sprake is van erytheem en/of jeukklachten.

    Let op

    Kan lokale irritatie van de huid geven.

    Tijdens de behandeling het haar niet tussentijds wassen, of ketoconazol toepassen na elke wasbeurt. De behandeling niet onderbreken tot de symptomen zijn verdwenen.

    Toelichting

    Imidazolen hebben een antimycotische werking en geven minder vaak recidieven dan seleensulfide. Ketoconazol lijkt iets effectiever tegen Malassezia furfur dan de andere imidazolen en de werking van ketoconazol houdt nog enige weken aan. Ketoconazol 2% blijkt na 4 weken niet significant verschillend ten opzichte van 1% hydrocortison.

  4. seleensulfide (alternatief)

    Alleen op behaarde hoofdhuid:

    Continueer de behandeling tot de schilfering en/of korsten zijn verdwenen.

    Ga naar stap 3 indien tevens sprake is van erytheem en/of jeukklachten.

    Let op

    Gebruik bij kinderen wordt afgeraden vanwege het ontbreken van gegevens over veiligheid.

    Niet toepassen op ontstoken of beschadigde huid.

    Heeft een onprettige geur en maakt het haar vet.

    Kan lokale irritatie van de huid geven. Kan bij regelmatig gebruik haaruitval veroorzaken.

    Haarverkleuring kan voorkomen, met name bij chemisch beschadigd en grijs haar.

    Tijdens de behandeling het haar niet tussentijds wassen, of seleensulfide toepassen na elke wasbeurt. De behandeling niet onderbreken tot de symptomen zijn verdwenen.

    Toelichting

    Seleensulfide heeft een direct antimicrobieel effect. Daarnaast lijkt het een cytostatisch effect te hebben op cellen van de epidermis en het folliculaire epitheel. De productie van keratinocyten neemt af en de schimmel wordt met de hoornlaag afgestoten. Met seleensulfide suspensie zijn bij seborroïsche dermatitis van de hoofdhuid goede resultaten bereikt. Echter, goede onderzoeken ontbreken.

  5. Voeg een lokaal klasse 1-corticosteroïd toe

    Bij erytheem of jeuk:

    gedurende één tot maximaal twee weken. Staak deze behandeling zodra erytheem en/of jeukklachten onder controle zijn.

    Ga naar stap 4 bij onvoldoende effect.

    Bij erytheem of jeuk, én korstvorming of schilfering:

    gedurende één tot maximaal twee weken. Staak deze behandeling zodra erytheem en/of jeukklachten onder controle zijn.

    Ga naar stap 4 bij onvoldoende effect.

    Let op

    Bij gelijktijdig gebruik met ketoconazol is het advies om deze minimaal één uur na de corticosteroïden aan te brengen (bv. corticosteroïd ’s ochtends en ketoconazol ‘s avonds).

    Bij volwassenen geldt voor klasse 1-corticosteroïd géén beperking.

    Bij glaucoom geen corticosteroïd toepassen op de oogleden.

    Ureum en salicylzuur niet toepassen in en nabij de ogen of op slijmvliezen en beschadigde huid.

    Toelichting

    Lokaal toegepaste corticosteroïden hebben een ontstekingsremmend en jeukstillend effect en zijn werkzaam gebleken bij seborroïsch eczeem.

    Ureum bevordert opname van water door de huid waardoor verweking van de bovenste huidlaag plaatsvindt en schilfers en korsten sneller verdwijnen. Salicylzuur weekt het bovenste laagje van de huid los, waardoor schilfers sneller verdwijnen.

  6. Schakel over op een lokaal klasse 2-corticosteroïd

    Bij erytheem of jeuk:

    Kies één van de volgende klasse 2-corticosteroïden:

    Staak deze behandeling zodra erytheem en/of jeukklachten onder controle zijn.

    Bij erytheem of jeuk, én korstvorming of schilfering:

    Kies een combinatie van een klasse 2-corticosteroïd met salicylzuur of ureum:

    Staak deze behandeling zodra erytheem en/of jeukklachten onder controle zijn.

    Let op

    Bij gelijktijdig gebruik met ketoconazol is het advies om deze minimaal één uur na de corticosteroïden aan te brengen (bv. corticosteroïd ’s ochtends en ketoconazol ‘s avonds).

    Gebruik klasse 2-preparaten niet langer dan 2–3 weken dagelijks.

    Om bijwerkingen te voorkomen: volwassenen: maximaal 100 g klasse 2-corticosteroïd per week.

    Bij glaucoom geen corticosteroïd toepassen op de oogleden.

    Ureum en salicylzuur niet toepassen in en nabij de ogen of op slijmvliezen en beschadigde huid.

    Toelichting

    Lokaal toegepaste corticosteroïden hebben een ontstekingsremmend en jeukstillend effect en zijn werkzaam gebleken bij seborroïsch eczeem.

    Ureum bevordert opname van water door de huid waardoor verweking van de bovenste huidlaag plaatsvindt en schilfers en korsten sneller verdwijnen. Salicylzuur weekt het bovenste laagje van de huid los, waardoor schilfers sneller verdwijnen.

Achtergrond

Definitie

Seborroïsch eczeem is een chronische recidiverende huidaandoening, waarbij de gist Malassezia furfur (voorheen Pityrosporum ovale) een belangrijke rol speelt.

Symptomen

Seborroïsch eczeem wordt gekenmerkt door erytheem met vettige, gelige korsten of droge witte schilfering en jeuk, met name op plaatsen waar veel talgklieren aanwezig zijn. Naast de behaarde hoofdhuid zijn voorkeursplaatsen de nasolabiale plooien en andere lichaamsplooien, de baardstreek, wenkbrauwen, wimpers, achter of in het oor en op de borst en rug. Het verloop van seborroïsch eczeem is wisselend, waarbij rustige perioden en opflakkeringen elkaar afwisselen.

Pityriasis capitis of hoofdroos is een minder ernstige vorm van seborroïsch eczeem waarbij schilfering en in wisselende mate jeuk optreedt, maar waarbij geen sprake is van erytheem. Seborroïsch eczeem op de hoofdhuid bij jonge kinderen wordt ook wel 'berg' genoemd. Bij kinderen zijn de klachten in het eerste levensjaar meestal het hevigst, daarna nemen de klachten af.

Behandeldoel

De behandeling is gericht op het verminderen van schilfering, jeuk en erytheem.

Uitgangspunten

De gist Malassezia furfur speelt een belangrijke rol bij het ziektebeeld van seborroïsch eczeem bij volwassenen. Deze gist wordt aangetroffen op de normale huid, maar veroorzaakt bij sommigen een ontstekingsreactie. Individuele gevoeligheid speelt een belangrijke rol, waarschijnlijk door een variabele immuunrespons. De gist is voor zijn groei afhankelijk van lipiden, en kan dus goed leven op de vettige huid. Andere factoren, zoals het klimaat, kleding of prikkeling door zeep of cosmetica beïnvloeden het beloop waarschijnlijk door hun invloed op de concentratie van Malassezia furfur. Zo heeft zonlicht een gunstig effect op het beloop, doordat de groei van M. furfur wordt geremd door UV-A en UV-B straling. Verder spelen mogelijk ook algemene factoren zoals stress en voeding een rol bij het verergeren van seborroïsch eczeem.

Effectieve bestrijding van de gist met lokale antimycotica leidt tot een duidelijker en langerdurend behandelresultaat dan wanneer alleen de ontstekingsreactie wordt onderdrukt met lokale corticosteroïden. In geval van een dikke schilferlaag, kan verwijdering daarvan ervoor zorgen dat de behandeling met lokale antimycotica en/of corticosteroïden vervolgens betere resultaten geeft. Na behandeling van seborroïsch eczeem treden vaak recidieven op.

De keuze van de behandeling is afhankelijk van de lokalisatie (al dan niet behaarde huid), de ernst van de aandoening en de leeftijd. Voor behandeling van de (sterk) behaarde huid wordt de voorkeur gegeven aan uitwasbare toedieningsvormen. Voor lichte vormen van hoofdroos is medicamenteuze therapie veelal niet noodzakelijk; het is vaak meer een cosmetisch probleem.

Bij kinderen

Berg bij jonge kinderen hoeft meestal niet te worden behandeld. De schilferlaag kan voorzichtig van de hoofdhuid worden afgeschraapt nadat die eerst verweekt is gedurende een aantal uren met olie (bv. olijf- of arachideolie) of eventueel 10% ureumzalf FNA. In uitzonderingsgevallen kan bij kinderen ook tijdelijk worden behandeld met lokaal ketoconazol, al dan niet kortdurend gecombineerd met een klasse 1-corticosteroïd in geval van jeuk en erytheem.

Geneesmiddelen

antimycotica, overige Toon kosten

corticosteroïden, combinatiepreparaten cutaan Toon kosten

corticosteroïden, cutaan/oromucosaal Toon kosten

imidazolen, cutaan Toon kosten

Koolteerpreparaten Toon kosten

Vergelijken

Zie ook

Geneesmiddelgroep

Bronnen

  1. 1 Arnold IA. Roos/eczema seborrhoicum. In: Eekhof JAH, et al. (eds). Kleine kwalen in de huisartsenpraktijk. 6e dr. Amsterdam: Reed Business Education, 2014.
  2. 2 NHG-Behandelrichtlijn Seborroïsch eczeem. 2003. Via richtlijnen.nhg.org.