seborroisch eczeem

Advies

Bij seborroïsch eczeem kunnen niet-medicamenteuze maatregelen, zoals regelmatig wassen met een pH-neutrale zeepvrije wasgel of shampoo zonder parfum, klachten verminderen. Bij seborroïsch eczeem in het gezicht en op de romp is ketoconazol crème eerste keus. Overweeg bij hoofdroos een behandeling met ketoconazol shampoo (voorkeur) of seleensulfide, tot de schilfering en/of korsten zijn verdwenen. Voeg bij een duidelijke ontstekingscomponent zoals roodheid en/of hardnekkige jeuk een klasse 2–corticosteroïd toe.

In geval van ‘berg’ bij kinderen kan meestal volstaan worden met dagelijks wassen met een milde babyshampoo. Bij dikke plaques kan de schilferlaag worden afgeweekt met olie. Behandel bij onvoldoende effect met ketoconazol, tot de schilfering en/of korsten zijn verdwenen. Voeg in hardnekkige gevallen kortdurend een klasse 1-corticosteroïd toe.

Behandelplan

Bespreek niet-medicamenteus beleid
- Vermijd bekende uitlokkende factoren (bv. gebruik van irriterende zeep of shampoo, cosmetica of hoofdbedekking).
- Zonlicht kan de klachten verminderen. Stel de huid echter niet direct te lang aan de zon bloot, maar bouw dit langzaam op. Voorkom huidverbranding.
- De huid regelmatig wassen met een pH-neutrale zeepvrije wasgel zonder parfum. Huid na wassen voorzichtig droogdeppen om irritatie te voorkomen.
- Het haar vaak, liefst elke dag, wassen met milde of pH-neutrale shampoo zonder parfum.
- Milde vormen van hoofdroos eventueel aanvankelijk tweemaal per week of vaker behandelen met een antiroosshampoo met piroctone olamine (vrij verkrijgbaar, zie Pityriasis capitis (roos, hoofdroos) voor enkele voorbeelden).
- Verwijs naar de informatie Eczeem met schilfers op hoofd, gezicht of oren op thuisarts.nl.
Ga naar de volgende stap bij onvoldoende effect.

Toelichting

Hoofdbedekking vermijden om te voorkómen dat een voor de gist gunstige vochtige, afgesloten en warme omgeving wordt gecreëerd.

Blootstelling aan UVB-straling door zonlicht gaat de groei van de gist tegen en leidt tot minder verschijnselen. Zonnebrand kan echter weer tot nieuwe ontstekingsverschijnselen en schilfering leiden.

Het masseren van de hoofdhuid bij het wassen van het haar is goed voor het verminderen van de schilfering. De Zelfzorgstandaard Hoofdroos van de KNMP geeft het niet-medicamenteuze advies te wassen met antiroosshampoo met piroctone olamine. Het remt de celdeling en werkt fungistatisch. Masseer deze shampoo goed in en laat 5 minuten inwerken, daarna goed uitspoelen. Zodra er voldoende verbetering is opgetreden kan de antiroosshampoo eenmaal per week gebruikt worden. Hervat het wassen met de antiroosshampoo als de roos terugkomt na staken van de behandeling en wissel af met een milde neutrale shampoo zonder parfum 1.
Start lokale medicamenteuze behandeling
Gezicht en romp
- ketoconazol crème
Continueer de behandeling tot de schilfering en/of korsten zijn verdwenen. Dit is meestal na 2-4 weken.

Geef bij flinke roodheid en jeuk ook één van de volgende klasse 2-corticosteroïden:
Behandel totdat erytheem en/of jeukklachten onder controle zijn, meestal na 2-4 weken; hierna het corticosteroïd staken of afbouwen.

Let op

Bij glaucoom geen corticosteroïd toepassen op de oogleden.

Bij gelijktijdig gebruik van een corticosteroïd met ketoconazol is het advies om ketoconazol minimaal één uur na het corticosteroïd aan te brengen (bv. corticosteroïd ’s ochtends en ketoconazol ‘s avonds).

Om bijwerkingen te voorkomen: volwassenen: maximaal 100 g klasse 2-corticosteroïd per week.

Toelichting

Imidazolen hebben een antimycotische werking en geven minder vaak recidieven dan seleensulfide. Ketoconazol lijkt iets effectiever tegen gisten van het geslacht Malassezia dan de andere imidazolen en de werking van ketoconazol houdt nog enige weken aan. De effectiviteit van ketoconazol cutaan is niet significant verschillend ten opzichte van die van het klasse 1-corticosteroïd hydrocortison cutaan 2.

Dermatocorticosteroïden hebben een ontstekingsremmend en jeukstillend effect en zijn werkzaam bij seborroïsch eczeem. Na 2 weken gebruik zijn enkele klasse 2-corticosteroïden effectiever gebleken dan lokaal ketoconazol, maar na gebruik gedurende 4 weken is er geen verschil meer vast te stellen 2.
Behaarde hoofdhuid
- ketoconazol shampoo (voorkeur) óf
- seleensulfide
Continueer de behandeling tot de schilfering en/of korsten zijn verdwenen, bij ketoconazol gewoonlijk na 4 weken.

Voeg bij (flinke) roodheid of hinderlijke jeuk één van de volgende klasse 2-corticosteroïden toe:
- hydrocortisonbutyraat emulsie of lotion
- triamcinolonacetonide smeersel
Behandel totdat erytheem en/of jeukklachten onder controle zijn, meestal na 2-4 weken; hierna het corticosteroïd staken of afbouwen.

Let op

Bij gebruik van seleensulfide contact met de ogen vermijden; bij contact direct spoelen met water, omdat blootstelling van de suspensie in de ogen kan leiden tot oogletsel zoals hoornvliesbeschadiging.

Haarverkleuring kan voorkomen bij het gebruik van seleensulfide, met name bij chemisch beschadigd en grijs haar. Daarom na het inwerken het haar grondig/langer uitspoelen, minimaal 5 minuten.

Het haar niet wassen tussen de toepassingen van ketoconazol of seleensulfide, of ketoconazol of seleensulfide toepassen ná elke wasbeurt. De behandeling niet onderbreken tot de symptomen zijn verdwenen.

Om bijwerkingen te voorkomen: volwassenen: maximaal 100 g klasse 2-corticosteroïd per week.

Toelichting

Imidazolen hebben een antimycotische werking en geven minder vaak recidieven dan seleensulfide. Ketoconazol lijkt iets effectiever tegen gisten van het geslacht Malassezia dan de andere imidazolen en de werking van ketoconazol houdt nog enige weken aan. De effectiviteit van ketoconazol cutaan is niet significant verschillend ten opzichte van die van het klasse 1-corticosteroïd hydrocortison cutaan 2.

Seleensulfide heeft een direct antimicrobieel effect. Daarnaast lijkt het een cytostatisch effect te hebben op cellen van de epidermis en het folliculaire epitheel. De productie van keratinocyten neemt af en de schimmel wordt met de hoornlaag afgestoten. Met seleensulfide zijn bij seborroïsch eczeem van de hoofdhuid goede resultaten bereikt. Echter, goede gerandomiseerde onderzoeken ontbreken 2 3.

Dermatocorticosteroïden hebben een ontstekingsremmend en jeukstillend effect en zijn werkzaam bij seborroïsch eczeem. Na 2 weken gebruik zijn enkele klasse 2-corticosteroïden effectiever gebleken dan lokaal ketoconazol, maar na gebruik gedurende 4 weken is er geen verschil meer vast te stellen 2.

Shampoos met zinkpyrithion mogen niet meer verkocht worden in Europa, omdat zinkpyrithion is ingedeeld als CMR-stof in de categorie ‘giftig voor de voortplanting' 1.

Volgens de NHG-Behandelrichtlijn Seborroïsch eczeem worden koolteerpreparaten zowel bij hoofdroos als bij seborroïsch eczeem nauwelijks nog voorgeschreven 2. Vanwege praktische bezwaren (vieze geur) en beschikbaarheid van betere behandelalternatieven wordt behandeling met koolteershampoo bij seborroïsch eczeem ontraden.

Achtergrond

Definitie

Seborroïsch eczeem is een chronische, recidiverende huidaandoening, waarbij de gisten van het geslacht Malassezia (voorheen Pityrosporum) een belangrijke rol spelen.

Pityriasis capitis of hoofdroos is waarschijnlijk een (mildere) vorm van seborroïsch eczeem, waarbij schilfering en in wisselende mate jeuk en roodheid optreden.

Seborroïsch eczeem op de hoofdhuid bij baby’s wordt ook wel 'berg' genoemd. Deze afwijking treedt in de eerste levensmaanden op en verdwijnt meestal voor de leeftijd van 6-12 maanden 2.

Symptomen

Seborroïsch eczeem wordt gekenmerkt door erytheem met vettige, gelige korsten of droge witte schilfering en jeuk, met name op plaatsen waar veel talgklieren aanwezig zijn. Naast de behaarde hoofdhuid zijn voorkeursplaatsen de nasolabiale plooien en andere lichaamsplooien, de baardstreek, wenkbrauwen, wimpers, achter of in het oor en op de borst en tussen de schouderbladen. Het verloop van seborroïsch eczeem is wisselend, waarbij rustige perioden en opflakkeringen elkaar afwisselen.

Behandeldoel

De behandeling is gericht op het verminderen van schilfering, jeuk en erytheem.

Uitgangspunten

De gisten van het geslacht Malassezia spelen een belangrijke rol bij het ziektebeeld van seborroïsch eczeem bij volwassenen. Deze gist wordt aangetroffen op de normale huid, maar veroorzaakt bij sommigen een ontstekingsreactie. Hoofdroos wordt beschouwd als een (mildere) vorm van seborroïsch eczeem van de hoofdhuid. Bij kinderen wordt het vooral gezien als berg bij baby’s.

De keuze van de behandeling is afhankelijk van de lokalisatie (al dan niet behaarde huid), de ernst van de aandoening en de leeftijd. Voor lichte vormen van hoofdroos is medicamenteuze therapie veelal niet noodzakelijk; het is vaak meer een cosmetisch probleem.

Na de niet-medicamenteuze stappen, gaat in eerste instantie de voorkeur uit naar bestrijding van de gist met ketoconazol. Bij een duidelijke ontstekingscomponent en/of hardnekkige jeuk kan een klasse 2-corticosteroïd worden toegevoegd. Na behandeling van seborroïsch eczeem treden vaak recidieven op.

Verwijzing naar de tweedelijnszorg is alleen noodzakelijk bij ernstig, therapieresistent seborroïsch eczeem 3.

Berg bij baby’s hoeft meestal niet te worden behandeld. Bij berg kan dagelijks een milde babyshampoo worden gebruikt. De schilferlaag kan bij dikke plaques voorzichtig van de hoofdhuid worden afgeschraapt, nadat die eerst verweekt is gedurende een nacht met olie (bv. olijf- of arachideolie), eventueel met behulp van een detergerende shampoo. Indien dit niet werkt, kan bij kinderen ook tijdelijk worden behandeld met lokaal ketoconazol, al dan niet kortdurend gecombineerd met een klasse 1-corticosteroïd bij hardnekkige gevallen 2.