anti-androgenen
Werking
Werkingsmechanisme
Anti-androgenen:
- blokkeren competitief de androgeenreceptor (apalutamide, bicalutamide, cyproteron, enzalutamide, nilutamide). Hierdoor wordt de werking van testosteron tegengegaan;
- remmen de nucleaire translocatie van geactiveerde androgeenreceptoren en de binding van geactiveerde androgeenreceptoren aan DNA (apalutamide, bicalutamide, enzalutamide, nilutamide);
- remmen selectief het enzym cytochroom 17alfa-hydroxylase-C(17,20)-lyase (CYP17) in de testes, bijnieren en prostaattumoren (abirateron). Hierdoor vermindert de synthese van androgenen zoals testosteron;
- remmen de LH-secretie (cyproteron). Hierdoor vertraagt de omzetting van testosteron in dihydrotestosteron ter hoogte van het doelorgaan.
Effect
- afname groei van testosteron-gevoelig prostaatcarcinoom;
- regressie van testosteron-gevoelig prostaatcarcinoom;
- vermindering van de geslachtsdrift;
- vermindering van de toegenomen talgklierfunctie bij ernstige acne vulgaris (cyproteron).
Meer informatie
Competitieve blokkade van androgeenreceptoren remt de invloed van (zowel endo- als exogene) androgenen op de van androgenen afhankelijke organen en functies zoals huid (talgklieren, beharing), testes, prostaat, geslachtsdrift en spermatogenese. De celgroei van een prostaatcarcinoom is afhankelijk van androgenen. Bovenstaande stoffen worden vooral toegepast bij prostaatcarcinoom.
Apalutamide, bicalutamide, enzalutamide en nilutamide zijn niet-steroïde anti-androgenen. In combinatie met operatieve of chemische castratie leidt gebruik tot volledige onderdrukking van de perifere androgeenwerking. Door deze volledige onderdrukking ontstaat blokkering van de effecten van androgenen afkomstig uit de bijnier en daarnaast blokkering van de potentiële effecten van toegenomen testosteronspiegels tijdens de eerste dagen van de behandeling met LH-RH-agonisten.
Cyproteron is een anti-androgeen met steroïdstructuur. Het heeft tevens een sterk progestagene activiteit, waardoor de LH-secretie wordt geblokkeerd en de omzetting van testosteron in dihydrotestosteron ter hoogte van het doelorgaan wordt geremd.
Behandeling met luteïniserend hormoon 'releasing'-hormoon (LH-RH)-agonisten of met orchidectomie verlaagt de androgeenproductie in de testes, maar niet in de bijnieren of de tumor. Als ook abirateron wordt gegeven daalt het serumtestosteron tot een ondetecteerbaar niveau.
Typerende bijwerkingen
Relatief frequent:
- gynaecomastie en pijn in de borsten (niet-steroïde anti-androgenen) 1;
- seksuele disfuncties: verminderde libido, erectiestoornis en reversibele remming van de spermatogenese (vooral steroïde androgenen: cyproteron) 1;
- cardiovasculaire bijwerkingen: hypertensie, QT-verlenging, angina pectoris, myocardinfarct en hartfalen (vooral abirateron);
- levertoxiciteit;
- opvliegers (biculatamide, enzalutamide).
Minder frequent:
- psychische/cognitieve bijwerkingen: depressie (cyproteron) en angst (abirateron). Hallucinaties, geheugen- en aandachtsstoornis (enzalutamide);
- klachten van de luchtwegen, dyspneu, interstitiële pneumonitis (nilutamide);
- lipidestoornissen (cyproteron);
- botbreuken (abirateron en enzalutamide).
Meer informatie
Androgeendeprivatietherapie (ADT): anti-androgenen kunnen in het kader van ADT zowel als monotherapie als in combinatie met operatieve castratie (bilaterale orchidectomie) of medicamenteuze castratie (GnRH agonisten of antagonisten) worden gegeven. Veelvoorkomende bijwerkingen bij ADT d.m.v. castratie zijn o.a. opvliegers, verminderde botmineraaldichtheid (met meer kans op fracturen), seksuele disfunctie en vermoeidheid 2. Daarnaast kunnen metabole veranderingen (o.a. verlaagde glucosetolerantie, lipidestoornissen, gewichtstoename) en cardiovasculaire morbiditeit (o.a. QTc-verlenging) optreden. Ook typerend voor ADT zijn bijwerkingen die tot verandering van het uiterlijk en het lichaamsbeeld leiden. Deze veranderingen, waaronder gynaecomastie, atrofie van de penis/testikels, verandering in vetdistributie en vermindering van lichaamsbeharing, kunnen erg verontrustend zijn voor de patiënt 2.
Kosten
Kosten laden…Vergelijken
anti-androgenen vergelijken met een andere geneesmiddelgroep.
Zie ook
Indicaties
Bronnen
- 1 Aronson JK, et al. (eds). Meyler's side effects of drugs. 16th ed. Amsterdam: Elsevier, 2016.
- 2 Nguyen PL, Alibhai SMH, Basaria S et al., Adverse Effects of Androgen Deprivation Therapy and Strategies. Eur Urol. 2015. Via pubmed.ncbi.nlm.nih.gov.