sulfonylureumderivaten
Werking
Werkingsmechanisme
Sulfonylureumderivaten:
- blokkeren de ATP-afhankelijke kaliumkanalen in het β-celmembraan van de pancreas. Dit leidt tot depolarisatie van de β-cel en opening van de calciumkanalen. Door de verhoogde calciuminflux vindt secretie van insuline uit de β-cel plaats.
Effect
- verlaging van de bloedglucoseconcentratie.
Typerende bijwerkingen
Relatief frequent
- hypoglykemie;
- gewichtstoename (1–3 kg).
Minder frequent
- maag-darmstoornissen;
- cholestatische icterus;
- huidreacties;
- afwijkingen in het bloedbeeld.
Meer informatie
De belangrijkste bijwerking van de sulfonylureumderivaten is hypoglykemie. Vooral het langwerkende glibenclamide kan aanleiding geven tot ernstige hypoglykemieën. De kans op hypoglykemie neemt toe bij: hoge leeftijd, lever- of nierfunctiestoornis, onregelmatige voeding en ondervoeding, ongewone lichamelijke belasting, alcoholgebruik en bij bepaalde ontregelingen van het endocriene systeem (bv. schildklieraandoening, hypofyse- of bijnierinsufficiëntie).
De volgende afwijkingen in het bloedbeeld zijn opgetreden: leukopenie, agranulocytose, aplastische en hemolytische anemie en trombocytopenie.
Toepasbaarheid
Ouderen
Het NHG 1 geeft binnen de sulfonylureumderivaten de voorkeur aan gliclazide voor alle patiënten. Bij patiënten die al glimepiride of tolbutamide gebruiken, is het advies deze middelen alsnog te vervangen door gliclazide bij optreden van hypoglykemie. Wees bij glimepiride ook alert op achteruitgang van de nierfunctie (eGFR < 50 ml/min/1,73 m²); ; in dat geval vervangen door gliclazide of pas de dosis van glimepiride aan. Gebruik van glibenclamide wordt ontraden in verband met een verhoogd risico op (ernstige) hypoglykemie.
Volgens Ephor 2 is bij ouderen gliclazide ook het voorkeursmiddel binnen de sulfonylureumderivaten, wegens aangetoonde effectiviteit, relatief gunstig bijwerkingenprofiel, klein interactiepotentieel en gebruiksgemak.
Volgens de productinformatie van de fabrikanten van gliclazide is bij ouderen geen dosisaanpassing nodig. In de productinformatie van glimepiride en tolbutamide staat geen advies over de toepassing bij ouderen.
Nierfunctiestoornis
Volgens het NHG 1 is dosisaanpassing van gliclazide en tolbutamide niet nodig bij een eGFR > 10 ml/min/1,73 m². Voor glimepiride geldt een dosisaanpassing bij een eGFR 10-50 ml/min/1,73 m², zie de geneesmiddeltekst.
Volgens de productinformatie zijn alle sulfonylureumderivaten gecontra-indiceerd bij een ernstige nierfunctiestoornis.
Leverfunctiestoornis
Volgens Health Base 3 kunnen alle sulfonylureumderivaten worden toegepast bij levercirrose (Child-Pughscore 5-15), omdat er geen aanwijzingen zijn voor schadelijke effecten bij patiënten met levercirrose. Tolbutamide is het meest veilig, vanwege de korte halfwaardetijd. Start een sulfonylureumderivaat in een zo laag mogelijke dosering en monitor de patiënt goed, wegens het risico op hypoglykemie.
Volgens de productinformatie zijn alle sulfonylureumderivaten gecontra-indiceerd bij een ernstige leverfunctiestoornis.
Toelichting
Er is weinig onderzoek uitgevoerd naar veranderingen in de farmacokinetiek van sulfonylureumderivaten bij levercirrose.
De belangrijkste bijwerking van sulfonylureumderivaten is hypoglykemie. Bij patiënten met gedecompenseerde cirrose is het reactiemechanisme van het lichaam op een hypoglykemie mogelijk verstoord; monitor de therapie daarom goed.
Zwangerschap
Volgens Lareb 4 wordt het gebruik van gliclazide, glimepiride en tolbutamide tijdens de zwangerschap afgeraden, omdat er te weinig gegevens bekend zijn. Er is kans op neonatale hypoglykemie.
Toelichting
Sulfonylureumderivaten passeren de placenta. In dierproeven zijn sulfonylureumderivaten teratogeen.
Lactatie
Volgens Lareb 5 wordt gebruik van glimepiride ontraden, omdat hypoglykemie bij de zuigeling mogelijk is; overgang in de moedermelk is onbekend, maar bij dieren is overgang van grote hoeveelheden aangetoond.
Over het gebruik van tolbutamide en gliclazide zijn weinig gegevens bekend. Volgens de productinformatie wordt het gebruik tijdens lactatie ontraden, wegens kans op hypoglykemie bij de zuigeling.
Kinderen
In het Kinderformularium 6 zijn geen sulfonylureumderivaten opgenomen. In de productinformatie staan alleen doseringen voor volwassenen, omdat de veiligheid en werkzaamheid bij kinderen niet zijn vastgesteld.
Kosten
Kosten laden…Vergelijken
sulfonylureumderivaten vergelijken met een andere geneesmiddelgroep.
Zie ook
Indicaties
Bronnen
- 1 NHG-Standaard Diabetes mellitus type 2. 2018, aanpassing juli 2025. Via richtlijnen.nhg.org.
- 2 Ephor. Gliclazide. Geraadpleegd juli 2025. Via ephorapp.nl.
- 3 Stichting Health Base. Geneesmiddelen bij levercirrose Sulfonylureumdericaten. Geraadpleegd juli 2025. Via geneesmiddelenbijlevercirrose.nl.
- 4 Lareb. Glibenclamide en andere sulfonylureumderivaten bij diabetes tijdens de zwangerschap. Geraadpleegd juli 2025. Via lareb.nl.
- 5 Lareb. Glibenclamide en andere sulfonylureumderivaten bij diabetes tijdens de borstvoedingsperiode. Geraadpleegd juli 2025. Via lareb.nl.
- 6 NKFK. Kinderformularium. Geraadpleegd juli 2025. Via kinderformularium.nl.
- 7 Brunton LL, Knollmann, BC. Goodman and Gilman’s The pharmacological basis of therapeutics. 14th ed. New York: McGraw Hill, 2023.