scabiës

Advies

Behandel scabiës lokaal met permetrine óf oraal met ivermectine. Behandel zwangeren en lacterenden met permetrine of benzylbenzoaat. Voor kinderen < 13 kg is geen standaard preparaat met ivermectine beschikbaar. Voor een effectieve behandeling is het juist uitvoeren van grondige saneringsmaatregelen (hygiëne- en wasvoorschriften) naast de medicamenteuze behandeling uiterst belangrijk. Herhaal de medicamenteuze behandeling én de hygiëne- en wasvoorschriften altijd na 7 dagen. Behandel huisgenoten, seksuele partners en overige nauwe contacten (> 15 min of frequent huidcontact) gelijktijdig met de patiënt mee en laat hen eveneens de hygiëne- en wasvoorschriften uitvoeren.

Behandelplan

Bespreek niet-medicamenteus beleid

Geef voorlichting en niet-medicamenteuze adviezen 1 2:
- Geef voorlichting over de besmettingsroute en het risico op herbesmetting;
- Geef uitleg over de te volgen hygiëne- en wasvoorschriften en benadruk het belang van een juiste uitvoering:
  - Was beddengoed, kleding, handdoeken en theedoeken die vanaf 72 uur voorafgaand aan en tijdens de eerste en laatste behandeling gebruikt en gedragen zijn, op minimaal 60°C;
  - Bewaar kledingstukken en beddengoed die niet op 60°C gewassen kunnen worden, gedurende 72 uur in een goed afgesloten plastic zak bij kamertemperatuur (18–20°C). Denk ook aan mutsen, sjaals, hoofddoeken, stoffen schoenen en knuffels. Kleding kan daarna eventueel op lagere temperatuur (30–40°C) worden gewassen. Adviseer huisgenoten om eigen handdoeken en beddengoed te gebruiken;
  - Stofzuig alles van stof wat niet in de wasmachine of in vuilniszakken kan, zoals de bank, stoffen stoelen, het tapijt en de huisdierenmand. De stofzuigerzak na afloop verwijderen;
  - Beperk contact met huisdieren met een vacht gedurende 72 uur na de behandeling tot een minimum (niet op schoot of in bed);
  - Herhaal deze voorschriften na 7 dagen.
- Leg uit dat de jeuk in het begin van de behandeling kan toenemen en nog enkele weken kan aanhouden. Krabben kan de klachten verergeren. De behandeling is succesvol als er geen nieuwe huidafwijkingen meer ontstaan.
Verwijs naar Thuisarts.nl: Ik heb schurft en naar de publieksinformatie van het RIVM: Schurft (scabiës).

Consultatie en verwijzing
- Consulteer of verwijs naar een dermatoloog bij:
  - diagnostische twijfel;
  - immuungecompromitteerde patiënten;
  - (vermoeden van) scabiës crustosa (tevens meldingsplichtig).
- Consulteer de GGD en/of een dermatoloog bij het (vermoeden van) scabiës in een (zorg)instelling (tevens meldingsplichtig).
- Overweeg consultatie van de GGD bij een scabiës-uitbraak in woonvormen zoals studentenhuizen.
Combineer niet-medicamenteus beleid met medicamenteuze behandeling (stap 2).

Toelichting

De scabiësmijt kan buiten het lichaam gedurende 24 tot 36 uur overleven bij kamertemperatuur en een luchtvochtigheid van 40-80%. Bij hoge luchtvochtigheid en een lagere omgevingstemperatuur overleeft de mijt langer. Meestal sterven de mijten binnen 72 uur bij kamertemperatuur zonder menselijk contact. Bij 60°C sterven mijten binnen 10 minuten; daarom worden materialen bij voorkeur op 60°C gewassen, of indien dit niet mogelijk is 3 dagen in een gesloten plastic zak bij kamertemperatuur bewaard. Invriezen is onbetrouwbaar en stomen doodt de mijt niet 2 3.

Besmetting met scabiës treedt op door langdurig (> 15 minuten) of frequent huid-huidcontact, zoals bij seksueel contact, verzorging, knuffelen of borstvoeding geven. Ook intensief gedeeld gebruik van kleding, handdoeken of beddengoed kan tot overdracht van de scabiësmijt leiden. Overdracht via voorwerpen zoals banken of vloerbedekking is zeldzaam, maar stofzuigen van stoffen meubels, tapijten en autostoelen wordt wel aangeraden vanwege mogelijk contact met de blote huid 2.

Huisdieren kunnen enkele mijten meedragen, die tot 3 dagen overleven en in uitzonderlijke gevallen tot herinfectie kunnen leiden. Huisdieren hoeven niet behandeld te worden, maar mogen tot 3 dagen na behandeling alleen kort aangehaald worden 1 2.

De jeuk kan in het begin van de behandeling toenemen doordat de mijten uiteenvallen, waardoor de allergische reactie kan verergeren. Tevens kan de jeuk nog 2–4 weken aanhouden door een voortgaande immuunrespons van het lichaam; dit hoeft niet te betekenen dat de behandeling heeft gefaald. Patiënten met een atopische constitutie hebben hier waarschijnlijk een verhoogd risico op 1.

Bij scabiës crustosa gelden er naast isolatie van de patiënt uitgebreidere was- en hygiënevoorschriften met betrekking tot het schoonmaken van de omgeving (zoals álle kleding wassen op 60°C, gordijnen wassen etc.); het interieur van de woonkamer(s) waar de patiënt is geweest kan als besmettelijk worden gekenmerkt (bank, tapijt, gordijnen etc.). Zie voor meer informatie Behandeling en hygiënevoorschriften scabiës.

De meest voorkomende reden voor verwijzing naar de tweede lijn is diagnostische twijfel. In de tweede lijn is meer ervaring met het stellen van de diagnose en er zijn meer diagnostische mogelijkheden (zoals dermatoscopen met ≥ 70× vergroting 1).

Bij een meldplicht moet de GGD geïnformeerd worden, d.w.z. bij één of meerdere gevallen van scabiës op een kinderdagverblijf, een basisschool, een internaat, een opvangcentrum of een zorginstelling en bij scabiës crustosa. De GGD speelt een actieve rol bij scabiësuitbraken in (zorg)instellingen en biedt daarnaast ondersteuning bij diagnostiek, voorlichting en behandeling binnen woonverbanden, zoals studentenhuizen of grote huishoudens. Zie voor meer informatie de bijlagenHulpdocumenten bij scabiësuitbraak in een zorginstelling en Aanpak van scabiës in de extramurale setting behorende bij de LCI-richtlijn. Sommige GGD’s hebben scabiëspoli’s opgericht voor een gestructureerde aanpak bij behandelfalen, vooral onder studenten 1. Bij (verdenking op) scabiës bij werknemers die intensief contact hebben met anderen (zoals patiënten en jonge kinderen) is overleg met de bedrijfsarts nodig voor werkaanpassing en aanvullende maatregelen 3.
Start medicamenteuze behandeling

Behandel volwassenen en kinderen ≥ 13 kg ook bij een vermoeden van scabiës; zie stap 2a.

Behandel zwangeren, lacterenden en kinderen < 13 kg alleen bij voldoende diagnostische zekerheid; zie stap 2b en 2c.

Voer tegelijkertijd met iedere behandeling de hygiëne- en wasvoorschriften uit (zie stap 1).

Herhaal de behandeling altijd na 7 dagen, samen met de hygiëne- en wasvoorschriften.

Behandel gelijktijdig ook, ongeacht of zij klachten hebben:
- huisgenoten en seksuele partners twee keer;
- overige nauwe contacten minimaal één keer.
Toelichting

De huisarts stelt de diagnose scabiës doorgaans op basis van het klinisch beeld. Soms is de diagnosestelling lastig en is empirische behandeling onwenselijk. Verwijs eventueel voor aanvullend onderzoek naar de tweede lijn om meer zekerheid te krijgen, zoals bij zwangeren en lacterenden, bewoners van zorginstellingen en kinderen < 13 kg.

De LCI en het NHG adviseren iedere behandeling na 7 dagen te herhalen. Aangezien benzylbenzoaat en ivermectine geen ovicide werking hebben, is herhaling na 7 dagen noodzakelijk om mijten uit tussentijds uitgekomen eitjes te doden. Permetrine is wel ovicide en daarom zou in theorie eenmalige behandeling kunnen volstaan, echter wordt een herhaalde behandeling aanbevolen door de richtlijnen omdat applicatiefouten veelvuldig optreden. Dit geldt ook voor benzylbenzoaat. Verder is gebleken dat een juiste uitvoering van de uitgebreide hygiëne- en wasvoorschriften lastig is, evenals het gelijktijdig meebehandelen van alle contacten. Om deze redenen wordt geadviseerd elke medicamenteuze behandeling van scabiës tweemaal uit te voeren 1 2.

Seksuele partners en huisgenoten dienen gelijktijdig met de patiënt tweemaal meebehandeld te worden, vanwege het hoge risico op (her)besmetting via huidcontact. Andere nauwe contacten die tijdens de besmettelijke periode langdurig (> 15 min) of frequent direct huid-huidcontact hebben gehad, of kleding, beddengoed e.d. hebben gedeeld, dienen eveneens gelijktijdig behandeld te worden. Adviseer bij hen laagdrempelig tweemaal behandeling bij intensief contact of bij twijfel over klachten 1 3.

De productinformatie van ivermectine en permetrine wijkt af van het advies om de behandeling van scabiës altijd te herhalen. De productinformatie van ivermectine adviseert om toediening van een tweede dosis binnen 2 weken bij gewone scabiës alleen te overwegen als er nieuwe laesies ontstaan of als parasitologisch onderzoek positief is. Ook in de productinformatie van permetrine crème en gel staat vermeld dat een scabiësinfectie meestal afdoende kan worden behandeld met een eenmalige behandeling 4 5.
Bij volwassenen en kinderen ≥ 13 kg

Kies op basis van individuele voorkeur en beschikbaarheid voor:
- permetrine 5% crème/-gel óf
- ivermectine tabletten
Verwijs voor permetrine naar de patiënteninformatie Stappenplan aanpak scabiës met permetrine crème via rivm.nl of naar Ik ga mezelf insmeren tegen schurft of Ik ga mijn kind insmeren tegen schurft via Thuisarts.nl.

Verwijs voor ivermectine naar de patiënteninformatie Stappenplan behandeling schurft 'scabiës' met Ivermectine pillen via rivm.nl of naar Ik ga pillen slikken tegen schurft of Mijn kind gaat pillen slikken tegen schurft via Thuisarts.nl.

Na adequate behandeling kan de jeuk nog 2–4 weken aanhouden. Overweeg een indifferente (vet)crème, levomentholgel of eventueel een antihistaminicum of kortdurend/intermitterend een klasse 1 of 2 dermatocorticosteroïd.

Laat de patiënt contact opnemen voor een herbeoordeling als de jeuk na 2 weken verergert, langer dan 4 weken aanhoudt of als er nieuwe plekjes ontstaan.

Bij nieuw ontstane plekjes/gangetjes: ga naar stap 3.
Toelichting

Lokale behandeling met permetrine is even effectief als systemische behandeling met ivermectine 1 3. Er is geen voorkeur, maak de keuze op basis van overleg met de patiënt. Lokaal permetrine lijkt iets sneller effect te hebben 1. Bij oraal ivermectine is er een klein risico op ernstige bijwerkingen (zoals toxische epidermale necrolyse (TEN), Stevens-Johnsonsyndroom (SJS) en neurologische toxiciteit) 1 4. Het gebruiksgemak van oraal ivermectine is groter. Voor toepassing van benzylbenzoaat is slechts beperkt plaats, vanwege mogelijk lagere effectiviteit, het aanzienlijk lagere gebruiksgemak en hogere kosten 1.

Redenen om te kiezen voor lokaal permetrine zijn:
- mogelijk snellere vermindering van klachten;
- voorkeur voor smeren boven slikken;
- geen risico op ernstige bijwerkingen;
- lagere kosten.
Redenen om te kiezen voor oraal ivermectine zijn:
- hoger gebruiksgemak;
- praktische bezwaren voor lokale therapie en/of te verwachten lage therapietrouw (bv. alleenstaanden, verstandelijke beperking);
- groepsbehandeling bij uitbraken in (zorg)instellingen.
Volgens de LCI is bij uitgebreide huiderosies of eczemateuze huid oraal ivermectine eerste keus vanwege verhoogd risico op systemische absorptie bij lokale behandeling 2.

Ivermectine tabletten zijn geregistreerd voor gebruik bij kinderen ≥ 15 kg. Volgens de LCI-richtlijn, het NHG en het Kinderformularium kan ivermectine ook bij kinderen > 1 maand én 4–15 kg offlabel veilig worden toegepast 1 2 6. In de praktijk is ivermectine echter bij kinderen < 13 kg beperkt toepasbaar, omdat de benodigde lagere dosering alleen beschikbaar is als de apotheek capsules op maat bereidt 1 (zie toelichting stap 2b).

Permetrine is beschikbaar als crème en als gel. Er is onderling geen verschil in effectiviteit te verwachten en geen duidelijke voorkeur. Een waterige gel droogt de huid uit, en is meer geschikt voor een vette huid. Bovendien kan er een tijdelijk, afkoelend effect op de huid optreden door verdamping van water, wat een voordeel kan zijn bij jeuk. Een crème is meer geschikt voor een droge huid 2.

In de eerste weken na behandeling kan persisterende of verergerende jeuk (postscabiësjeuk) ontstaan. Het ontstaat door het uiteenvallen van de mijten, mogelijk gevolgd door een voortgaande immuunrespons. Het kan weken aanhouden maar is geen reden voor herbehandeling. Patiënten met een atopische constitutie hebben waarschijnlijk een verhoogd risico hierop 1.

Medicamenteuze behandeling moet altijd direct gevolgd worden door de was- en hygiënevoorschriften; zie het niet-medicamenteus beleid en zie ook de patiënteninformatie Schurft behandelen via rivm.nl.
Kinderen < 13 kg

Behandel alleen bij voldoende diagnostische zekerheid.

Eerste keus
- permetrine 5%
  - Kinderen < 2 maanden: crème (offlabel)
  - Kinderen > 2 maanden: crème of gel
óf
- ivermectine
  - Let op: geen standaard preparaat beschikbaar voor kinderen < 13 kg
Tweede keus
- benzylbenzoaat 25% smeersel FNA
Verwijs voor permetrine naar de patiënteninformatie Stappenplan aanpak scabiës met permetrine crème via rivm.nl of naar Ik ga mijn kind insmeren tegen schurft via Thuisarts.nl.

Verwijs voor ivermectine naar de patiënteninformatie Stappenplan behandeling schurft 'scabiës' met Ivermectine pillen via rivm.nl of naar Mijn kind gaat pillen slikken tegen schurft via Thuisarts.nl.

Verwijs voor benzylbenzoaat naar de patiëntenbijsluiter Benzylbenzoaat smeersel FNA via apotheek.nl.

Na adequate behandeling kan de jeuk nog 2–4 weken aanhouden. Overweeg een indifferente (vet)crème, levomentholgel of eventueel een antihistaminicum of kortdurend/intermitterend een klasse 1 of 2 dermatocorticosteroïd.

Laat de patiënt contact opnemen voor een herbeoordeling als de jeuk na 2 weken verergert, langer dan 4 weken aanhoudt of als er nieuwe plekjes ontstaan.

Bij nieuw ontstane plekjes/gangetjes: ga naar stap 3.

Toelichting

Bij de behandeling van scabiës hebben permetrine of ivermectine op basis van effectiviteit de voorkeur 1 2. Lokaal permetrine lijkt iets sneller effect te hebben 1. Bij oraal ivermectine is er een klein risico op ernstige bijwerkingen (zoals toxische epidermale necrolyse (TEN), Stevens-Johnsonsyndroom (SJS) en neurologische toxiciteit) 1 4. Ivermectine tabletten zijn geregistreerd voor gebruik bij kinderen ≥ 15 kg. Volgens de LCI-richtlijn, het NHG en het Kinderformularium kan ivermectine ook bij kinderen > 1 maand én 4–15 kg veilig offlabel worden toegepast 1 2 6. In de praktijk is toepassing van ivermectine bij kinderen < 13 kg echter beperkt mogelijk, omdat de benodigde lagere dosering alleen beschikbaar is als de apotheek capsules op maat bereidt 1. Vanwege deze praktische beperking is ivermectine in de NHG-Behandelrichtlijn niet opgenomen in het behandeladvies voor kinderen < 13 kg. De LCI benoemt deze praktische beperking ook, maar adviseert bij zuigelingen ≥ 4 kg alsnog lokaal permetrine óf oraal ivermectine als behandeling van eerste keus.

Benzylbenzoaat is volgens de NHG-Behandelrichtlijn als middel van tweede keus opgenomen. Het is mogelijk minder effectief dan permetrine, lijkt vaker bijwerkingen zoals irritatie en aanhoudende jeuk te geven en is minder gebruiksvriendelijk 1.

Permetrine is beschikbaar als crème en als gel. Er is onderling geen verschil in effectiviteit te verwachten en bij toepassing bij kinderen > 2 maanden is er geen duidelijke voorkeur. Een waterige gel droogt de huid uit, waardoor deze toedieningsvorm meer geschikt is voor een vette huid. Bovendien kan er een tijdelijk, afkoelend effect op de huid optreden door verdamping van water, wat een voordeel kan zijn bij jeuk. Een crème is meer geschikt voor een droge huid 2. Permetrine is niet geregistreerd voor gebruik bij kinderen < 2 maanden. Volgens het Kinderformularium en volgens de NHG-Behandelrichtlijn kan permetrine ook bij kinderen < 2 maanden (offlabel) worden toegepast, mits alleen de crème wordt gebruikt en een kortere inwerktijd wordt aangehouden. Vanwege de dunnere huid en mogelijk verhoogde absorptie bij deze leeftijdsgroep wordt een inwerktijd van 4-6 uur i.p.v. 8-12 uur geadviseerd. De gel wordt ontraden omdat deze alcohol bevat 1 7. De LCI adviseert behandeling met permetrine bij kinderen > 4 kg. Bij zuigelingen < 4 kg is alleen benzylbenzoaat aangewezen volgens de LCI 2.

Medicamenteuze behandeling moet altijd direct gevolgd worden door de was- en hygiënevoorschriften; zie het niet-medicamenteus beleid en zie ook de patiënteninformatie Schurft behandelen via rivm.nl.
Zwangeren en lacterenden

Behandel alleen bij voldoende diagnostische zekerheid.

Bij zwangerschap
- benzylbenzoaat25% smeersel FNA óf
- permetrine 5% crème/-gel
Bij lactatie
- permetrine 5% crème/-gel óf
- benzylbenzoaat 25% smeersel FNA
Verwijs voor permetrine naar de patiënteninformatie Stappenplan aanpak scabiës met permetrine crème via rivm.nl of naar Ik ga mezelf insmeren tegen schurft via Thuisarts.nl.

Verwijs voor benzylbenzoaat naar de patiëntenbijsluiter Benzylbenzoaat smeersel FNA via apotheek.nl.

Na adequate behandeling kan de jeuk nog 2–4 weken aanhouden. Overweeg een indifferente (vet)crème, levomentholgel of eventueel een antihistaminicum of kortdurend/intermitterend een klasse 1 of 2 dermatocorticosteroïd.

Laat de patiënt contact opnemen voor een herbeoordeling als de jeuk na 2 weken verergert, langer dan 4 weken aanhoudt of als er nieuwe plekjes ontstaan.

Bij nieuw ontstane plekjes/gangetjes: ga naar stap 3.

Toelichting

Tijdens de zwangerschap geeft het NHG de voorkeur aan behandeling met benzylbenzoaat, terwijl permetrine als tweede keuze wordt beschouwd vanwege enige huidabsorptie en beperkte veiligheidsdata 1. De LCI daarentegen adviseert permetrine als eerste keuze, omdat studies geen nadelige effecten hebben aangetoond, het middel effectiever is dan benzylbenzoaat, en het door de FDA als veiliger dan benzylbenzoaat wordt geclassificeerd. De LCI geeft ook aan dat de Centers for disease control and prevention (CDC) permetrine als veilige eerste keus aanbeveelt 2.

Volgens Lareb kunnen zowel benzylbenzoaat als permetrine waarschijnlijk veilig worden gebruikt tijdens de zwangerschap. Permetrine is effectiever, maar er is minder onderzoek gedaan naar de veiligheid bij toepassing op het hele lichaam 8. Oraal ivermectine wordt door zowel de richtlijnen als Lareb afgeraden tijdens de zwangerschap vanwege onvoldoende veiligheidsgegevens 1 2 9.

Tijdens lactatie is gebruik van permetrine veilig en eerste keus. Benzylbenzoaat is ook veilig maar tweede keus, omdat het minder effectief is 1 2. Ivermectine is waarschijnlijk ook veilig, maar er is meer zekerheid over de veiligheid van de lokalemiddelen 1 2 10.

Medicamenteuze behandeling moet altijd direct gevolgd worden door de was- en hygiënevoorschriften; zie het niet-medicamenteus beleid en zie ook de patiënteninformatie Schurft behandelen via rivm.nl.
Behandel opnieuw

Behandel bij aangetoonde persisterende infectie (nieuw ontstane plekjes en gangetjes) opnieuw, tenzij er diagnostische twijfel is.

Ga na wat de reden van therapiefalen is.

Behandel met hetzelfde middel of switch van middel (zie stap 2a, b of c).

Verwijs naar de dermatoloog bij persisterend therapiefalen.
Toelichting

Er zijn meerdere redenen voor persisterende huidlaesies en/of klachten na behandeling van scabiës 1:
- Geen scabiës (meer): overweeg een incorrecte initiële diagnose, lokale reactie op de crème/gel/smeersel of postscabiës jeuk.
- Persisterende infectie: non-compliance zoals het overslaan van de tweede behandeling of incorrecte toepassing van crème/gel/smeersel, verminderde gevoeligheid van de scabiësmijt voor de behandeling (zeldzaam).
- Herinfectie: onjuiste uitvoering hygiënevoorschriften of herinfectie door contact met besmette omgeving.
De behandeling van scabiës faalt regelmatig door de complexiteit en uitgebreidheid ervan. Controleer of:
- de behandeling op de juiste wijze en met de juiste frequentie is uitgevoerd;
- hygiënemaatregelen en wasvoorschriften correct zijn nageleefd;
- huisgenoten en overige (nauwe) contacten gelijktijdig zijn behandeld;
- er mogelijk herintroductie van de scabiësmijt heeft plaatsgevonden.
Bij persisterend therapiefalen na herbehandeling wordt verwezen naar de tweedelijnszorg waar combinatietherapie kan worden ingezet 1. Volgens het NHG en de LCI lijkt er met combinatietherapie van oraal ivermectine en lokaal permetrine na vier weken geen klinisch relevant voordeel te zijn ten opzichte van monotherapie met één van beide middelen 1 2. Vanwege het onzekere en geringe verschil in effect, dubbele belasting voor patiënt en milieu en hogere kosten wordt combinatietherapie in de eerste lijn niet aanbevolen 1. Volgens de LCI is het onbekend of combinatietherapie bij specifieke risicogroepen (zoals in een zorginstelling, bij personen met een immuunstoornis, scabiëspatiënten die eerder gefaald hebben op monotherapie) wel meerwaarde heeft 2.

Achtergrond

Definitie

Scabiës (schurft) is een van mens op mens besmettelijke infectieziekte van de huid, die wordt veroorzaakt door de scabiësmijt Sarcoptes scabiei var hominis. Animale scabiës bestaat ook, maar er is grote mate van gastheerspecificiteit 3.

De mijt graaft zich in na intensief contact met de huid van een besmette persoon of met besmette kleding of beddengoed. Het mannetje bevrucht het vrouwtje in de huid en sterft. De vrouwelijke mijt graaft kleine gangetjes tussen het stratum corneum en stratum granulosum van de huid en legt daarin eitjes 3. In circa 3 dagen ontwikkelen de eitjes zich tot larven, die naar het huidoppervlak gaan. De totale ontwikkeling van ei tot geslachtsrijpe mijt duurt 14 tot 17 dagen 1. De mijten lopen in alle ontwikkelstadia over het menselijk lichaam, behalve het vrouwtje in het legstadium 3.

De patiënt is besmettelijk als er 1–2 weken na besmetting volwassen mijten op het huidoppervlak aanwezig zijn (patiënt hoeft dan nog geen klachten te hebben). De hoeveelheid mijten die op het huidoppervlak aanwezig zijn bepaalt de mate van besmettelijkheid 3.

Bij gewone scabiës is er doorgaans sprake van 5 tot 10 mijten die op het huidoppervlak aanwezig zijn. Besmetting vindt over het algemeen alleen plaats indien er meer dan 15 minuten huid–op-huidcontact is geweest, bij frequent huidcontact of bij langdurig contact met kleding, beddengoed, etc 1 3.

Scabiës crustosa is een zeldzame ernstige variant, die zich onderscheidt van de normale vorm door de hoge besmettelijkheid. Er is sprake van gemiddeld 100.000 tot 1 miljoen mijten die op het huidoppervlak aanwezig zijn. Overdracht kan daardoor al optreden bij vluchtig huidcontact, na contact met besmette materialen of zelfs aerogeen via huidschilfers (door wapperen van lakens of kleding). Scabiës crustosa komt vooral voor bij immuungecompromitteerde patiënten en ouderen met multimorbiditeit 1.

De scabiësmijt overleeft 24–36 uur buiten de gastheer bij kamertemperatuur (18-20 °C) en 40–80% luchtvochtigheid. Bij hoge luchtvochtigheid en een lagere omgevingstemperatuur overleeft de mijt langer. Meestal sterven de mijten binnen 72 uur bij kamertemperatuur zonder menselijk contact, of na 10 minuten bij minimaal 60°C 3.

Symptomen

Kenmerkende symptomen van scabiës zijn hevige, vooral nachtelijke jeuk met roodheid, papels en gangetjes (smalle, gekronkelde, iets verheven bruine laesies) op de voorkeurslocaties. Er is sprake van een gegeneraliseerde en uitgesproken jeuk, vooral op plaatsen waar de mijten zich bevinden.

Voorkeurslocaties: tussen vingers/tenen, buigzijde polsen, strekzijde ellebogen, voorste okselplooien.
Overige locaties: huidafwijkingen zoals blaasjes en rode bultjes kunnen ook voorkomen rond de tepels (vnl. bij vrouwen) en navel, op de billen, dijen en genitaliën (mannen).
Bij kinderen < 2 jaar: vaak geen gangetjes, maar puistjes en blaasjes op o.a. handpalmen, voetzolen, gelaat. Hoofd en nek zijn vaker aangedaan, wat bij volwassenen weinig voorkomt. Eczematisatie en secundaire infecties komen vaker voor.

Jeuk en een ontstekingsreactie in de huid ontstaan 2–6 weken na besmetting door een immuunreactie (vertraagde type IV overgevoeligheid) op de mijt, haar eitjes en uitwerpselen. Bij herbesmetting kunnen klachten door sensibilisatie al binnen 24 uur optreden, terwijl er dan nog geen huidafwijkingen zichtbaar zijn 1.

Kenmerkend bij scabiës crustosa zijn huidbeschadigingen met een sterke hyperkeratose, papels en noduli op vooral de extremiteiten. Bij ouderen en immuungecompromitteerden kan de jeuk minder voorkomen of zelfs afwezig zijn door de verminderde of afwezige immuunreactie 1.

Behandeldoel

Het doden van de mijten in de huid, op kleding en beddengoed bij de scabiëspatiënt en zijn of haar contacten;
Het verlichten van de jeuk;
• Voorkómen van een verdere uitbraak/verspreiding van scabiës.

Uitgangspunten

Scabiës komt de laatste jaren steeds vaker voor in Nederland, vooral in de leeftijdsgroep 20-24 jaar 1.

Een effectieve behandeling van scabiës vereist een aanpak die steunt op drie pijlers: de behandeling van de patiënt, het meebehandelen van diens nauwe contacten en het naleven van grondige saneringsmaatregelen, zoals hygiëne- en wasvoorschriften. Alleen door alle drie de onderdelen zorgvuldig uit te voeren, kan de behandeling succesvol zijn en herbesmetting worden voorkomen 11.

Bij gewone scabiës is de patiënt vanaf 12 uur na het starten van een behandeling niet meer besmettelijk. Jeuk kan na de behandeling nog 4-6 weken aanhouden.

Een combinatiebehandeling met oraal ivermectine en lokaal permetrine wordt in de eerstelijnszorg niet aanbevolen, omdat deze niet effectiever lijkt dan monotherapie, en vanwege dubbele belasting voor patiënt en milieu en de hogere kosten. Dermatologen passen combinatietherapie wel toe in specifieke gevallen, zoals bij therapiefalen, hoge besmettelijkheid (scabiës crustosa) of bij immuungecompromitteerde patiënten.

Scabiës crustosa is zeer besmettelijk vanwege de grote hoeveelheden mijten, en vereist meerdere behandelingen. Onder begeleiding van een dermatoloog worden lokale en systemische behandelingen herhaald totdat de mijt niet meer aantoonbaar is. De patiënt wordt geïsoleerd verpleegd en er gelden strengere saneringsmaatregelen. Zie de bijlage Verwijzing: Behandeling en hygiënevoorschriften scabiës van de LCI-richtlijn voor meer informatie 2 3.

Scabiës crustosa is meldingsplichtig volgens de Wet publieke gezondheid, gewone scabiës alleen bij uitbraken in zorginstellingen, basisscholen, kinderopvang of opvangcentra (melden bij GGD). De GGD speelt een actieve rol bij scabiësuitbraken in (zorg)instellingen en biedt daarnaast ondersteuning bij diagnostiek, voorlichting en behandeling binnen woonverbanden, zoals studentenhuizen of grote huishoudens.

Milieu-impact

Benzylbenzoaat, permetrine en ivermectine kunnen schadelijk zijn voor het milieu als ze in het oppervlaktewater terechtkomen, bijvoorbeeld via douchen of feces. De mate waarin dit gebeurt is echter onduidelijk. Alle drie de middelen kunnen een negatieve invloed hebben op het milieu, maar het is moeilijk te zeggen of het ene middel schadelijker is dan de ander [1].

scabiës

Advies

Behandelplan

Bespreek niet-medicamenteus beleid

Consultatie en verwijzing

Start medicamenteuze behandeling

Bij volwassenen en kinderen ≥ 13 kg

Kinderen < 13 kg

Eerste keus

Tweede keus

Zwangeren en lacterenden

Bij zwangerschap

Bij lactatie

Behandel opnieuw

Achtergrond

Definitie

Symptomen

Behandeldoel

Uitgangspunten

Milieu-impact

Geneesmiddelen

anthelminthica Toon kosten

scabicide en pediculicide middelen Toon kosten

Vergelijken

Zie ook

Geneesmiddelgroep

Bronnen

Service

Over

Web-App