anthelminthica
Werking
Werkingsmechanisme
Albendazol en mebendazol:
- beschadigen selectief en irreversibel de cytoplasmatische microtubuli (door binding aan β-tubuline) in de intestinale en tegmentale cellen van de worm. Hierdoor verstoren zij de opname van glucose en andere nutriënten met een laag molecuulgewicht uit de darminhoud, en dus de energievoorziening, met als gevolg de dood van de parasiet.
Ivermectine:
- bindt selectief aan de chloride-ionkanalen in de zenuw- en spiercellen. Hierdoor vergroten zij de permeabiliteit van het celmembraan met als gevolg verlamming en dood van de parasiet.
Niclosamide:
- remt de fosforylering van adenosinedifosfaat (ADP) in de mitochondriën van de worm, met name in de lintwormkop. Hierdoor verliest de lintworm houvast waardoor het tijdens de darmperistaltiek geheel of gedeeltelijk het lichaam verlaat.
Praziquantel:
- veroorzaakt instroom van calciumionen in de oppervlaktelaag van de worm, waardoor tetanische contracties optreden. De verandering in permeabiliteit van de oppervlaktelaag maakt antigenen aan de buitenkant bereikbaar voor antistoffen (geproduceerd door het immuunsysteem) van de gastheer.
Effect
Klaring van de worminfectie door middel van ovicide, larvicide en vermicide werking (albendazol en mebendazol), larvicide werking (ivermectine) of vermicide werking (niclosamide en praziquantel).
Meer informatie
Anthelminthica, die werkzaam zijn tegen nematoden in het maag-darmkanaal, moeten slecht absorbeerbaar zijn om daardoor een maximale concentratie en werkzaamheid in het darmkanaal te bereiken. Een zo leeg mogelijk maag-darmkanaal bevordert dan ook de effectiviteit. Mebendazol behoort tot deze anthelminthica. Voor een effectieve werking van geneesmiddelen tegen weefselnematoden is een goede absorptie uit het maag-darmkanaal gewenst om een werkzame concentratie in bloed en weefselvocht te bereiken. Voorbeelden zijn ivermectine en het niet in ons land geregistreerde diëthylcarbamazine (DEC).
Typerende bijwerkingen
Relatief frequent
- overgevoeligheidsreacties en huiduitslag (albendazol, ivermectine en minder frequent bij praziquantel 1 2);
- Mazzotti-achtige reacties door een ontstekingsreactie op het vrijkomen van wormantigeen ten gevolge van het sterven van de microfilariae, zie Meer informatie;
- maag-darmklachten, zie Meer informatie;
- reversibele verhoging serumtransaminasewaarden (albendazol, in ca. 13–20% 1);
- hoofdpijn (albendazol, ivermectine en minder frequent bij praziquantel);
- duizeligheid (albendazol, ivermectine, mebendazol en (dosisafhankelijk) bij praziquantel 1).
Minder frequent
- reversibele alopecia (albendazol);
- icterus of een andere uiting van hepatitis (albendazol) 1 2;
- myelosuppressie zich bv. uitend in neutropenie of pancytopenie (albendazol, mebendazol); bij albendazol mogelijk vaker voorkomend bij een verminderde leverfunctie door een afgenomen klaring van albendazol 1;
- spierpijn en gewrichtspijn (albendazol, ivermectine, praziquantel) 1 2.
Meer informatie
De aard en intensiteit van Mazzotti-achtige reacties hangt met name af van het aantal microfilariae. Meestal zijn de effecten beperkt tot milde jeuk, zwelling en (pijnlijke) lymfadenopathie, welke in zo'n 5–35% van de gevallen optreden (bij de behandeling van Onchocerca volvulus met ivermectine), enkele dagen duren en reageren op aspirine en antihistaminica 2. Ook gangbaar hierbij zijn duizeligheid en hoofdpijn. Zelden ontwikkelen zich ernstigere reacties met hoge koorts, (houdingsafhankelijke) hypotensie en tachycardie, spierpijn, gewrichtspijn, diarree, faciaal en perifeer oedeem; deze verschijnselen reageren mogelijk op glucocorticosteroïden. Een dergelijke reactie kan ook optreden bij behandeling van een infectie met Wuchereria bancrofti (= filariasis), Loa loa of Brugia spp. Bij de behandeling van neurocysticercosis kan albendazol (net als praziquantel) een 'CSF-syndroom' veroorzaken 1. Hierbij treden symptomen op als koorts, hoofdpijn, meningisme, exacerbatie van symptomen van bestaande neurologische ziekte (van extrapiramidale aandoeningen, of convulsies bij epilepsiepatiënten). Al deze symptomen zijn waarschijnlijk afkomstig van het doden van de parasieten en gaan doorgaans na een paar dagen over. Desondanks kunnen de symptomen ernstig zijn. In ernstige gevallen kunnen cerebraal oedeem, hydrocefalie of acute intracraniële hypertensie optreden, welke behandeling behoeven met bv. mannitol of glucocorticosteroïden 2. Ook kan, hoewel minder frequent, een Mazzotti-achtige reactie voorkomen bij praziquantel, met symptomen als koorts, (toename van) huiduitslag en jeuk, urticaria, spierpijn en gewrichtspijn 1 2. Ook in dit geval komt het door het doden van de parasiet en het daarbij vrijkomen van antigenen. Koorts als reactie op het doden van de parasiet wordt ook frequent gezien bij albendazol 1.
Maag-darmklachten: bij albendazol krijgt ca. 6% een droge mond en epigastrische pijn, buikpijn komt minder vaak voor, bij hoge doses misselijkheid en braken, diarree komt niet heel frequent voor. Bij mebendazol en niclosamide zijn maag-darmklachten de meest frequente bijwerkingen; ook bij praziquantel is dit het geval (van voorbijgaande aard en (sterk) dosisafhankelijk 1 2). Bij mebendazol treden buikpijn en diarree vaker op bij een hoge 'worm load' 2.
Kosten
Kosten laden…Vergelijken
anthelminthica vergelijken met een andere geneesmiddelgroep.