Advies

Bij ijzergebreksanemie gaat de voorkeur uit naar een vaste toedieningsvorm met een oraal ferro(Fe²⁺)-preparaat. Parenterale ijzertoediening komt, gezien de bijwerkingen, pas in aanmerking bij problemen met slikken of met de therapietrouw, als orale toediening niet effectief is gebleken of ook in lagere doseringen niet verdragen wordt.

Behandelplan

Achtergrond

Definitie

IJzertekort is de meest voorkomende oorzaak van bloedarmoede bij de mens. IJzer is een onontbeerlijke bouwsteen van hemoglobine, bij een tekort kan er onvoldoende van dit eiwit worden aangemaakt. IJzergebreksanemie wordt gekenmerkt door aanwezigheid van kleinere rode bloedcellen (microcytose) die wisselend van grootte zijn (anisocytose) en bleker dan normaal. Ook de ijzervoorraad, die kan worden gemeten door de hoeveelheid ferritine in het bloed te bepalen, zal laag zijn.

Deze vorm van anemie komt vaak voor bij vrouwen in de reproductieve levensfase en wordt meestal veroorzaakt door: hevig menstrueel bloedverlies of door een verhoogde behoefte tijdens zwangerschap (oplopend van 1 mg tot 12–15 mg/dag in het derde trimester). Bij vrouwen na de menopauze en bij mannen berust ijzergebreksanemie vaak op chronisch bloedverlies in het maag-darmkanaal.

Symptomen

De klachten bij anemie zijn vaak vaag en algemeen, zoals:

• vermoeidheid;
• kortademigheid bij inspanning;
• duizeligheid;
• hoofdpijn;
• algemene; malaise/zwakte;
• bleekheid;
• hartkloppingen
• koude handen en voeten;
• tintelingen in voeten.

Een (forse) bloedarmoede kan echter ook zonder deze tekenen of klachten aanwezig zijn.

Behandeldoel

Het doel van de behandeling is het vergroten van de hoeveelheid zuurstof die het bloed kan vervoeren, door het aantal erytrocyten en/of het hemoglobinegehalte in het bloed op peil te brengen.

Uitgangspunten

De behandeling van ijzergebreksanemie bestaat uit het opsporen van de oorzaak van de anemie en – indien mogelijk – behandeling van de onderliggende aandoening. In eerste instantie is geen aanvullend onderzoek nodig bij premenopauzale vrouwen met anemie door hevig menstrueel bloedverlies, of bij een kind met een lichte anemie en een infectieziekte in de voorafgaande maand. Als bij deze groep herstel uitblijft ondanks adequate suppletietherapie, verwijst de huisarts de patiënt naar een internist of kinderarts voor nadere diagnostiek.

Via de voeding komt dagelijks gemiddeld 15 mg ijzer het maag-darmstelsel binnen. Normaal wordt 5–10% daarvan opgenomen in het duodenum en het proximale jejunum. Dit percentage stijgt tot maximaal circa 30% bij een ijzerdeficiëntie. Een dagelijks verlies van minstens 10 ml bloed (5 mg ijzer) leidt tot een negatieve ijzerbalans en (verdere) afname van de ijzervoorraad.

Geneesmiddelen

ijzerpreparaten, oraal Toon kosten

• ferrochloride
• ferrofumaraat
• ferrogluconaat
• ferrosulfaat

ijzerpreparaten, parenteraal Toon kosten

• ferrioxidesaccharaat (bij anemie)
• ijzer(III)carboxymaltose
• ijzer(III)isomaltoside-1000
• ijzerdextrancomplex

Literatuur

1. NHG-Standaard Anemie. Eerste herziening. Huisarts Wet 2014; 57: 528-36.

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• ijzerpreparaten, oraal
• ijzerpreparaten, parenteraal

Vergelijken

vergelijken met een andere indicatie.

Advies

Bij anemie op basis van vitamine B12-deficiëntie is oraal vitamine B12 in de vorm van cyanocobalamine eerste keus. Bij onvoldoende effect dan wel niet verdragen, of bij ernstige anemie, komt parenterale toediening van hydroxocobalamine in aanmerking.

Bij anemie op basis van foliumzuurdeficiëntie is foliumzuur eerste keus.

Behandelplan

Achtergrond

Definitie

Door deficiëntie van vitamine B₁₂ en foliumzuur kan een verstoorde bloedaanmaak optreden, omdat deze stoffen betrokken zijn bij de aanmaak van hemoglobine. Deze vorm van bloedarmoede wordt megaloblastaire anemie genoemd, naar de kenmerkende megaloblasten die in groten getale in het beenmerg en soms in het bloed voorkomen.

De belangrijkste oorzaak van anemie door vitamine B₁₂-deficiëntie is auto-immuungemedieerde atrofische gastritis. Hierbij produceert het maagslijmvlies (vrijwel) geen maagsap meer, waardoor geen intrinsic factor meer wordt aangemaakt en op den duur een vitamine B₁₂-tekort kan ontstaan. Deze anemie wordt pernicieuze anemie genoemd.

Andere, minder vaak voorkomende oorzaken van vitamine B₁₂-deficiëntie zijn: (sub)totale maagresectie en aandoeningen van de dunne darm, zoals de ziekte van Crohn.

Bij een dieet waarin voedsel van dierlijke oorsprong vrijwel ontbreekt, zoals veganisme, kan na enkele jaren eveneens vitamine B₁₂-deficiëntie optreden.

Anemie door een foliumzuurdeficiëntie wordt meestal veroorzaakt door ontoereikende voeding, of door een verstoorde opname (bijvoorbeeld als gevolg van alcoholmisbruik).

Symptomen

Foliumzuur en vitamine B₁₂ zijn onder andere noodzakelijk voor de synthese van nucleïnezuren (DNA). Een tekort aan één van beide stoffen zal als eerste gevolgen hebben in het beenmerg, waar een snelle celdeling plaatsvindt. De klachten bij anemie zijn vaak vaag en algemeen, zoals:

• vermoeidheid;
• kortademigheid bij inspanning;
• duizeligheid;
• hoofdpijn;
• algemene malaise/zwakte;
• bleekheid;
• hartkloppingen;
• koude handen en voeten;
• tintelingen in voeten.

Een (forse) bloedarmoede kan echter ook zonder deze tekenen of klachten aanwezig zijn.

Vitamine B₁₂ speelt daarnaast ook een rol bij het in stand houden van de myelineschede van zenuwvezels. Bij een tekort kunnen op den duur algehele (spier)zwakte, een gladde tong en neurologische stoornissen optreden (prikkelingen in en gevoelloosheid van voeten en handen; verschijnselen van een gecombineerde strengziekte). Deze verschijnselen kunnen aan het ontstaan van een anemie voorafgaan, maar de ernst ervan correspondeert niet met de ernst van de anemie.

Behandeldoel

Het doel van de behandeling is het vergroten van de hoeveelheid zuurstof die het bloed kan vervoeren, door het aantal erytrocyten en/of het hemoglobinegehalte in het bloed op peil te brengen.

Uitgangspunten

Vitamine B₁₂ komt uitsluitend voor in voeding van dierlijke afkomst. In de lever bevindt zich een grote voorraad vitamine B₁₂, die normaliter voldoende is voor 2 jaar, waardoor een deficiëntie niet snel zal optreden.

Foliumzuur bevindt zich vooral in lever, asperges, spinazie, volkorenproducten en peulvruchten. Resorptie vindt plaats in de dunne darm. Het lichaam houdt slechts een kleine hoeveelheid foliumzuur in voorraad (in de lever), zodat door verminderde opname of toegenomen verbruik vrij snel (in 2–4 maanden) een tekort kan ontstaan.

Als bij anemie ten gevolge van vitamine B₁₂- of foliumzuurdeficiëntie herstel uitblijft ondanks adequate suppletietherapie, verwijst de huisarts de patiënt naar een internist of kinderarts voor nadere diagnostiek.

Indien de oorzaak van de deficiëntie niet te herstellen is, zoals bij pernicieuze anemie, moet de suppletie levenslang voortgezet worden.

Geneesmiddelen

antidota, overige Toon kosten

• hydroxocobalamine

vitamine b-groep Toon kosten

• cyanocobalamine (vitamine B12)
• foliumzuur
• hydroxocobalamine (vitamine B12)

Literatuur

1. NHG-Standaard Anemie. Eerste herziening. Huisarts Wet 2014; 57: 528-36.

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• antidota, overige
• vitamine b-groep

Vergelijken

vergelijken met een andere indicatie.