Samenstelling

Samenstelling

Advies

Advies

Indicaties

Ongecompliceerde urineweginfecties indien conventionele behandeling met antibiotica niet effectief of gecontra-indiceerd is.

Gerelateerde informatie

• ongecompliceerde urineweginfectie

Indicaties

• Acute lage urineweginfectie, veroorzaakt door micro-organismen die gevoelig zijn voor nitrofurantoïne;
• Kortdurende profylaxe bij transurethrale ingrepen (katheterisatie, cystoscopie) of na operatieve ingrepen aan de urinewegen;
• Langdurige behandeling van lage urineweginfecties tot 6 maanden (soms langer); alleen als er geen geschikt alternatief is.

Gerelateerde informatie

• cystitis bij risicogroepen ouder dan 12 jaar
• ongecompliceerde urineweginfectie
• urineweginfectie bij kinderen jonger dan 12 jaar

Dosering

Zorg voor een voldoende zure urine (pH ≤ 5,5) gedurende de behandeling. De urine niet extra aanzuren bij een (licht tot matig) verminderde nierfunctie in verband met de kans op acidose.

Voor een goede werking dient formaldehyde 30–90 minuten in een voldoende hoge concentratie in de blaas te verblijven. Bij gebruik van een blaaskatheter hiermee rekening houden.

Dosering

Toedieningsinformatie: innemen tijdens of vlak na de maaltijd, of met melk of yoghurt om de biologische beschikbaarheid en de gastro–intestinale tolerantie te optimaliseren. De suspensie schudden voor gebruik.

Bijwerkingen

Anorexie, stomatitis, misselijkheid, braken, buikpijn, diarree. Huiduitslag (bv. erythemateuze eruptie), jeuk, urticaria, allergische dermatitis. In het begin meestal voorbijgaande branderige mictie. Vooral bij hoge doseringen en/of na langdurig gebruik kan irritatie van het slijmvlies in de urinewegen optreden, soms gepaard gaand met hematurie, albuminurie, proteïnurie, pollakisurie, dysurie en polyurie. Hoge doses kunnen een acute ontsteking van de urineweg veroorzaken.

Verder zijn gemeld: hoofdpijn, smaakstoornis. Oorsuizen. Gegeneraliseerd oedeem. Dyspneu, lipoïde pneumonitis. Spierspasme. Bij langdurig en frequent gebruik benigne en maligne neoplasmata (incl. cysten en poliepen) van de darm, blaas en beenmerg door de carcinogene werking van formaldehyde.

• Informatie bijwerkingen Lareb
• Meldformulier bijwerkingen

Bijwerkingen

Zeer vaak (> 10%): superinfectie door schimmel of resistente bacteriën (bv. Pseudomonas) in het urogenitale stelsel. Benigne intracraniële hypertensie. (Kortdurende) alopecia.

Zelden (0,01–0,1%): collaps, cyanose. Cholestatische icterus (bij kortdurende behandeling), chronische actieve hepatitis (bij langdurige behandeling; soms met necrose). Misselijkheid, anorexie. Exfoliatieve dermatitis, erythema multiforme, Stevens–Johnsonsyndroom. Anemie (incl. hemolytische, megaloblastaire of aplastische anemie), leukopenie, agranulocytose, trombocytopenie, eosinofilie.

Verder zijn gemeld: angio–oedeem, anafylactische reactie, lupusachtig syndroom (incl. longreacties). Cutane vasculitis. Interstitiële nefritis. Auto-immuunhepatitis. Pancreatitis. Longreacties (acuut: met koorts, koude rillingen, pijn op de borst, dyspneu, hoest, longinfiltratie met consolidatie of pleurale effusie, en eosinofilie; subacuut: met koorts en eosinofilie; chronisch: met koorts, koude rillingen, hoest en dyspneu). Perifere (poly)neuropathie (sensorisch en/of motorisch, soms irreversibel), optische neuritis, nystagmus, duizeligheid. Depressie, euforie, verwardheid, psychotische reacties, hoofdpijn en slaperigheid. Asthenie, gewrichtspijn. Braken, buikpijn, diarree, sialo–adenitis. Huiduitslag (erythemateus, maculopapuleus), urticaria.

• Informatie bijwerkingen Lareb
• Meldformulier bijwerkingen

Interacties

Gelijktijdig gebruik met sulfonamiden of cotrimoxazol vermeerdert de kans op kristalurie en is gecontra-indiceerd.

Stoffen die de urine alkalisch maken (zoals sommige antacida, natriumwaterstofcarbonaat, kaliumcitraat, acetazolamide, en thiazide-diuretica) verminderen de werking van methenamine; dit soort combinaties vermijden.

Interacties

Fluorchinolonen en nitrofurantoïne kunnen mogelijk elkaars werking verminderen; combinatie wordt niet aanbevolen.

Het orale buiktyfusvaccin kan onwerkzaam worden.

Alkaliserende middelen (toename pH van de urine) verminderen de werkzaamheid van nitrofurantoïne.

Gelijktijdige toediening van magnesiumtrisilicaat vermindert de resorptie van nitrofurantoïne.

Zwangerschap

Methenamine passeert de placenta.
Teratogenese: Zowel bij de mens als bij dieren onvoldoende gegevens.
Advies: Dit geneesmiddel is niet geïndiceerd voor gebruik bij zwangeren (= gecompliceerde urineweginfectie); het gebruik ontraden.

Zwangerschap

Nitrofurantoïne passeert in geringe hoeveelheden de placenta.
Teratogenese: Zowel bij de mens als bij dieren geen aanwijzingen voor schadelijkheid.
Farmacologisch effect: Bij toediening rond de periode van de bevalling is er vanwege de nog onrijpe erytrocyt-enzymsystemen het risico van hemolytische anemie bij het kind, vooral bij G6PD-deficiëntie.
Advies: Kan worden gebruikt, behalve in de periode kort (= 30 dagen) vóór de uitgerekende datum tot na de bevalling.

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Ja. Een nadelig effect bij de zuigeling kan niet worden uitgesloten.
Advies: Het gebruik van dit geneesmiddel of het geven van borstvoeding ontraden.

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Ja, in geringe mate.
Farmacologisch effect: De hoeveelheid in de moedermelk is zó gering, dat het onwaarschijnlijk is dat deze hoeveelheid een hemolytische anemie kan veroorzaken, zelfs bij een G6PD-deficiënte zuigeling.
Advies: Kan worden gebruikt. Hoewel het onwaarschijnlijk is dat de hoeveelheid nitrofurantoïne in de moedermelk een hemolytische anemie kan veroorzaken, is toch het advies om hier alert op te zijn in de eerste maand post partum, en vooral bij prematuren en bij G6PD-deficiënte zuigelingen.

Contra-indicaties

• nierinsufficiëntie (creatinineklaring < 50 ml/min);
• ernstig gestoorde leverfunctie;
• ernstige dehydratie;
• metabole acidose;
• jicht.

Contra-indicaties

• nierfunctiestoornis (creatinineklaring < 30 ml/min of een verhoogde serumcreatininewaarde);
• long- of leverreactie dan wel perifere neuropathie in de anamnese/voorgeschiedenis na eerder gebruik van nitrofurantoïne of andere nitrofuranen;
• overgevoeligheid voor nitrofuranen;
• acute porfyrie;
• G6PD-deficiëntie;
• pasgeborenen (< 3 mnd.) lopen vanwege nog onrijpe erytrocyt-enzymsystemen het risico van hemolytische anemie.

Waarschuwingen en voorzorgen

Resistentieontwikkeling is zeldzaam. Urease-producerende stammen van Enterobacter, Proteus en Pseudomonas zijn niet gevoelig voor methenamine, omdat de urine niet voldoende zuur kan worden. De pH van de urine regelmatig controleren omdat een effectieve werking pas bij pH ≤ 5,5 optreedt. Gebruik van voedingsmiddelen die de pH van de urine verhogen (citrusvruchten, melk en melkproducten, koolzuurhoudende dranken) wordt ontraden. Door inname van grote hoeveelheden vloeistof kan zowel de diurese als de pH van de urine sterk toenemen, waardoor van formaldehyde subtherapeutische concentraties worden bereikt.

Methenamine kan de bepaling van catecholaminen, 17-hydroxycorticosteroïden en oestrogenen in urine verstoren.

De effectiviteit en veiligheid bij kinderen tot 12 jaar zijn onvoldoende vastgesteld.

Waarschuwingen en voorzorgen

Tijdens de behandeling kunnen zich levensbedreigende long– en levercomplicaties voordoen. Aangezien reeds bestaande aandoeningen deze bijwerkingen kunnen maskeren nitrofurantoïne voorzichtig gebruiken bij bestaande longziekten, leverfunctiestoornissen en allergische aanleg. Vooral bij langdurige behandeling nauwgezet controleren op bijwerkingen op de longen, lever (controleer op tekenen van hepatitis), het bloed (m.n. hemolyse) en perifere zenuwstelsel; bij eerste tekenen hiervan de behandeling onmiddellijk staken. Acute longreacties treden meestal op binnen de eerste week van de behandeling en zijn reversibel. Chronische longreacties gaan soms gepaard met veranderingen in het ECG; de longfunctie kan permanente schade oplopen, zelfs na staken van de behandeling. Vooral bij ouderen kunnen chronische pulmonale reacties (zoals longfibrose en diffuse interstitiële pneumonitis) zich sluipend ontwikkelen.

Wees voorzichtig bij bestaande neurologische aandoeningen. Er is meer kans op neuropathie bij ouderen, en bij aandoeningen zoals een gestoorde nierfunctie, diabetes mellitus, anemie, alcoholisme, verstoringen in de elektrolytenbalans, vitamine B-deficiëntie (vooral folaatdeficiëntie) en aandoeningen die de voorraad vitamine B uitputten.

Nitrofurantoïne kan de urine geel of bruin verkleuren.

De bepaling van glucose in de urine (op koperbasis, zoals Benedict-suikerreactie en Clinitest) kan worden verstoord.

Overdosering

Symptomen
naast de beschreven bijwerkingen kunnen overgevoeligheid, hemorragische cystitis, cilindrurie en een meer ureumwaarde optreden.

Neem voor informatie over een vergiftiging met methenamine contact op met het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum.

Eigenschappen

Methenamineamygdalaat is een verbinding van methenamine en amandelzuur. Methenamine is een condensatieproduct van formaldehyde en ammoniak. De lokale antibacteriële werking in de urinewegen treedt op na de vrijmaking van formaldehyde in zure urine (pH ≤ 5,5). Aanzuren van de urine met bijvoorbeeld ammoniumchloride of ascorbinezuur is dan ook in het algemeen noodzakelijk. Formaldehyde reageert met verbindingen die een actieve waterstofgroep bezitten, zoals aminozuren, peptiden, eiwitten en ribonucleasen (RNA en DNA); het kan o.a. intra-moleculaire 'crosslinks' veroorzaken, DNA beschadigen, de reparatie van DNA remmen en breuken veroorzaken in enkelstrengs DNA. Amandelzuur kan het vrijkomen van formaldehyde uit methenamine bevorderen door verlaging van de pH van de urine.

Doorgaans gevoelig zijn: Gram-positieve en Gram-negatieve micro-organismen zoals: Enterobacter spp., Escherichia coli, Klebsiella spp., Proteus spp., Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis en Enterococcus faecalis.

Ongevoelig zijn: ureaseproducerende stammen van Enterobacter, Proteus en Pseudomonas, omdat zij uit ureum ammoniak vrijmaken waardoor de pH van de urine stijgt en er daardoor minder formaldehyde vrijkomt.

Kinetische gegevens

Eigenschappen

Nitrofurantoïne behoort tot de nitrofuranen. Het wordt in de bacteriële cel gereduceerd tot reactieve tussenproducten. Deze remmen enzymen die een rol spelen in het energiemetabolisme van de bacterie zoals de Krebs-cyclus. Hierdoor onderbreken ze de energieaanvoer die nodig is voor normale groei en instandhouding van de bacterie. Ook binden tussenproducten zich op diverse plaatsen van de ribosomen, wat leidt tot een verstoring van de bacteriële eiwitsynthese. Therapeutisch actieve concentraties worden alleen bereikt in de urine; de meeste activiteit is in zure urine; bij een pH van > 8 gaat het grootste deel van de antibacteriële activiteit verloren. Het antibacterieel spectrum omvat het merendeel van de urinewegpathogenen.

Doorgaans gevoelig zijn: Escherichia coli, Staphylococcus saprophyticus, Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis en Enterococcus faecalis.

Een verworven resistentie kan een probleem zijn bij: Citrobacter spp., Enterobacter spp., Klebsiella spp. en Raoultella spp.

Doorgaans ongevoelig zijn: Morganella spp.

Inherent resistent zijn: Proteus spp., Serratia spp. en Pseudomonas spp.

Het in de capsule met gereguleerde afgifte aanwezige nitrofurantoïnemonohydraat vormt bij blootstelling aan maag- en darmsappen een gel, waaruit het actieve bestanddeel geleidelijk vrijkomt.

Kinetische gegevens

Groepsinformatie

methenamine hoort bij de groep antibacteriële middelen, overige.

• aztreonam (J01DF01) Vergelijk
• clindamycine (systemisch) (J01FF01) Vergelijk
• colistine (inhalatie) (J01XB01) Vergelijk
• colistine (parenteraal) (J01XB01) Vergelijk
• daptomycine (J01XX09) Vergelijk
• fidaxomicine (A07AA12) Vergelijk
• fosfomycine (intraveneus) (J01XX01) Vergelijk
• fosfomycine (oraal) (J01XX01) Vergelijk
• fusidinezuur (systemisch) (J01XC01) Vergelijk
• mupirocine (eliminatie stafylokokken in de neus) (R01AX06) Vergelijk
• nitrofurantoïne (J01XE01) Vergelijk

Groepsinformatie

nitrofurantoïne hoort bij de groep antibacteriële middelen, overige.

• aztreonam (J01DF01) Vergelijk
• clindamycine (systemisch) (J01FF01) Vergelijk
• colistine (inhalatie) (J01XB01) Vergelijk
• colistine (parenteraal) (J01XB01) Vergelijk
• daptomycine (J01XX09) Vergelijk
• fidaxomicine (A07AA12) Vergelijk
• fosfomycine (intraveneus) (J01XX01) Vergelijk
• fosfomycine (oraal) (J01XX01) Vergelijk
• fusidinezuur (systemisch) (J01XC01) Vergelijk
• methenamine (J01XX05) Vergelijk
• mupirocine (eliminatie stafylokokken in de neus) (R01AX06) Vergelijk

Kosten

Kosten laden…

Kosten

Kosten laden…

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• antibacteriële middelen, overige

Indicaties

• ongecompliceerde urineweginfectie

Externe links

• Officiële productinformatie CBG/EMA
• Medicijnkosten.nl
• GIPdatabank
• Geneesmiddelinformatie voor patiënten
• Kinderformularium (NKFK)
• Geneesmiddelen bij ouderen

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• antibacteriële middelen, overige

Indicaties

• cystitis bij risicogroepen ouder dan 12 jaar
• ongecompliceerde urineweginfectie
• urineweginfectie bij kinderen jonger dan 12 jaar

Externe links

• Officiële productinformatie CBG/EMA
• Medicijnkosten.nl
• GIPdatabank
• Geneesmiddelinformatie voor patiënten
• Kinderformularium (NKFK)
• Geneesmiddelen bij ouderen