minocycline

Samenstelling

minocycline vergelijken met een ander geneesmiddel.

Advies

Algemene infecties: Bij de behandeling van algemene infecties gaat binnen de groep tetracyclinen de voorkeur uit naar doxycycline en minocycline op grond van bijwerkingen, interacties en farmacokinetische parameters.

Voor de behandeling van een pneumonie (CAP), acute faryngotonsillitis of urineweginfecties komt minocycline pas in aanmerking op basis van onderzoek naar de aard en de gevoeligheid van de verwekker; dit onderzoek is noodzakelijk bij onvoldoende effect van de middelen die geadviseerd worden voor de initiële empirische behandeling. Zie voor de empirische behandelingen de indicatieteksten: community acquired pneumonie (CAP), acute faryngotonsillitis en urineweginfecties.

Start bij een urineweginfectie met tekenen van weefselinvasie bij volwassenen met antibiotica met voldoende weefselpenetratie, zoals in de eerstelijnszorg met ciprofloxacine, cotrimoxazol of amoxicilline/clavulaanzuur. Start in de tweedelijnszorg met intraveneuze toediening van amoxicilline óf een tweede generatie cefalosporine mét een aminoglycoside óf een i.v. derde generatie cefalosporine als monotherapie. Neem altijd een kweek af, start daarna de behandeling ‘blind’ en pas deze zo nodig aan op basis van de kweekuitslag en/of resistentiebepaling.

Bij een bacteriële community-acquired pneumonie (CAP) is behandeling met antibiotica altijd aangewezen. De verwekker van een pneumonie is bepalend voor de keuze van het antibioticum, maar bij een onbekende verwekker is de ernst van de pneumonie bepalend voor de keuze van het antibioticum. Bij behandeling van een milde pneumonie (C(U)RB-65 score: 0–1, PSI-klasse I–II) heeft orale toediening van amoxicilline de voorkeur. Bij een matig-ernstige pneumonie (CURB-65 score: 2, PSI-klasse III–IV) is intraveneuze toediening van benzylpenicilline of amoxicilline aangewezen; bij overgevoeligheid hiervoor is een intraveneuze toediening van een fluorchinolon (moxifloxacine of levofloxacine) of een 2^e of 3^e generatie cefalosporine aangewezen. Bij een ernstige pneumonie (CURB-65 score: > 2, PSI-klasse V) die op een normale afdeling wordt behandeld is monotherapie met een i.v. cefalosporine (cefotaxim, ceftriaxon of cefuroxim) aangewezen. Bij een ernstige pneumonie (CURB-65 score: > 2, PSI-klasse V) die op een intensivecare-afdeling wordt behandeld is monotherapie met i.v. moxifloxacine dan wel i.v. combinatietherapie van antibiotica aangewezen (ciprofloxacine met ofwel cefotaxim of ceftriaxon of cefuroxim). Bij een nosocomiale pneumonie wordt de keuze voor een specifiek antibioticum bepaald door de lokale situatie met betrekking tot de aard en de resistentie van de ziekenhuisflora.

De behandeling van acne vulgaris in de eerstelijnszorg wordt bepaald door de ernst van de acne en de eerder toegepaste (zelf)behandeling. Behandel milde acne in eerste instantie met benzoylperoxide 5% of een lokaal retinoïde; combineer dit bij onvoldoende effect met een lokaal antibioticum. Bij matig-ernstige acne direct starten met een lokaal antibioticum in combinatie met benzoylperoxide 5% of een lokaal retinoïde. Vervang bij onvoldoende effect het lokaal antibioticum door een oraal antibioticum. Bij ernstige acne direct starten met een oraal antibioticum in combinatie met benzoylperoxide 5% of een lokaal retinoïde. Overweeg bij ernstige of therapieresistente matig ernstige acne bij onvoldoende effect van een oraal antibioticummonotherapie met isotretinoïne; verwijs hiervoor naar de dermatoloog of behandel eventueel zelf.

Het gebruik van minocycline bij acne vulgaris wordt afgeraden. Het is niet effectiever dan doxycycline en tetracycline, en kan ernstige bijwerkingen kan geven.

Bacteriële huidinfecties Probeer met hygiënische maatregelen uitbreiding van bacteriële huidinfecties of besmetting van anderen tegen te gaan. Behandel oppervlakkige bacteriële huidinfecties met een lokaal antimicrobieel middel. Bij impetigo en impetiginisatie heeft lokaal fusidinezuur de voorkeur. Bij diepe huidinfecties zijn meestal orale antibiotica geïndiceerd of is operatief ingrijpen noodzakelijk. Bij orale antimicrobiële behandeling heeft een smalspectrum-penicilline de voorkeur. Macroliden of clindamycine zijn een alternatief wanneer bijvoorbeeld penicillinen niet worden verdragen. Bij bijtwonden heeft een breedspectrum-penicilline de voorkeur. Het gebruik van minocycline bij bacteriële huidinfecties wordt afgeraden omdat het niet effectiever is gebleken dan doxycycline en ernstige bijwerkingen kan geven, zoals auto-immuunstoornissen, polyartralgie en benigne intracraniële hypertensie. Voor meer informatie zie de link.

Na een tekenbeet kan worden afgewacht of preventief worden behandeld met een eenmalige dosering doxycycline of azitromycine. Erythema migrans behandelen met doxycycline. Amoxicilline of azitromycine zijn een alternatief indien doxycycline gecontra-indiceerd is.

De medicamenteuze behandeling van soa’s is afhankelijk van het type verwekker en het resistentiepatroon. Geef voorlichting over veilig vrijen en partnerwaarschuwing.

Bij gonorroe is ceftriaxon eerste keus. Bij contra-indicaties komen op basis van een kweekuitslag met resistentiebepaling ciprofloxacine, amoxicilline (offlabel) of als derde keuze azitromycine (offlabel) in aanmerking. Azitromycine kan ook ‘blind’ gegeven worden, als het niet mogelijk is een kweekuitslag met resistentiebepaling af te wachten.

Behandel syfilis met benzathinebenzylpenicilline (i.m.) of benzylpenicilline (i.v.), afhankelijk van het stadium. Bij een penicilline-allergie is doxycycline een alternatief. Overweeg na eerdere, (mogelijk) IgE-gemedieerde, ernstige overgevoeligheidsreacties, bij behandeling van neurosyfilis of behandeling van syfilis tijdens de zwangerschap penicilline-desensibilisatie gevolgd door benzylpenicilline of, na ernstige (waarschijnlijk) niet-IgE-gemedieerde of na eerdere niet-ernstige overgevoeligheidsreacties, ceftriaxon (i.v.).

Minocycline komt niet voor in de richtlijnen voor de behandeling van seksueel overdraagbare aandoeningen. Zie voor de keuze van de juiste behandeling: seksueel overdraagbare aandoeningen.

Offlabel: Start bij de behandeling van rosacea met papels en/of pustels, met lokaal metronidazol, azelaïnezuur of ivermectine. Voeg bij onvoldoende werkzaamheid doxycycline toe aan de lokale behandeling. Bij onvoldoende effect kan in de tweedelijnszorg minocycline (offlabel) of isotretinoïne (offlabel) worden toegepast. Bij erythemateuze klachten staat het geven van niet-medicamenteuze adviezen, zoals het vermijden van vasomotorische prikkels, op de voorgrond. Overweeg bij onvoldoende verbetering een proefbehandeling met brimonidine-gel. Behandel hinderlijke klachten van teleangiëctasieën en/of erytheem in de tweedelijnszorg met laser of ‘intense pulsed light’ (IPL). Behandeling van oculaire rosacea en ernstige rhinophyma vindt plaats in de tweedelijnszorg.

Voor de behandeling van verschillende kenmerken van rosacea zoals papulopustels, erytheem en teleangiëctasieën kunnen diverse behandelingen worden gecombineerd, zoals lokale behandeling met orale behandeling of laserbehandeling.

Bij het voorschrijven van dit geneesmiddel dient volgens de Regeling Geneesmiddelenwet de reden van voorschrijven op het recept te worden vermeld.

Indicaties

• Infecties door micro-organismen, gevoelig voor minocycline zoals:
  • luchtweginfecties (incl. KNO-infecties);
  • infecties van huid en weke delen, incl. ernstige (inflammatoire) acne vulgaris;
  • infecties van het urogenitale stelsel;
  • infecties van het maag-darmkanaal;
  • trachoom (ooginfectie veroorzaakt door Chlamydia trachomatis).
• Bij overgevoeligheid voor β-lactamantibiotica ook:
  • Actinomycose;
  • Antrax;
  • Syfilis;
  • Gonorroe;
  • Infecties veroorzaakt door Listeria monocytogenes.
• Offlabel: Rosacea met papels en/of pustels.

Gerelateerde informatie

• acne vulgaris
• acute faryngotonsillitis
• bacteriële huidinfecties
• community-acquired pneumonie (CAP)
• rosacea
• seksueel overdraagbare aandoeningen
• urineweginfectie met weefselinvasie (pyelonefritis, acute prostatitis)

Doseringen

Verminderde leverfunctie: Voorzichtig zijn (zie rubriek Waarschuwingen en voorzorgen achter Lever- en nierfunctie); niet toepassen bij een ernstig gestoorde leverfunctie (zie rubriek Contra-indicaties).

Verminderde nierfunctie: De fabrikant adviseert om de totale dosis te verlagen of de aanbevolen individuele dosis te reduceren en/of de toedieningsintervallen verlengen.

Toediening

• In verband met de kans op slokdarm- en/of maagirritatie de tabletten heel innemen met een ruime hoeveelheid water of voedsel, in zittende of staande houding. Na de inname niet meteen gaan liggen.
• Gelijktijdige inname met melkproducten heeft een geringe invloed op de absorptie.

Bijwerkingen

Soms (0,1-1%): angio-oedeem, huiduitslag, urticaria. Koorts. Eosinofilie, neutropenie, trombocytopenie.

Zelden (0,01-0,1%): anafylaxie, anafylactoïde purpura, pericarditis, lupusachtig syndroom van voorbijgaande aard, exacerbatie van systemische lupus erythematodes (SLE), pulmonale infiltraten met eosinofielen, serumziekte-achtige reactie, vasculitis, polyartralgie. Bomberende fontanel (bij kinderen), benigne intracraniële hypertensie (bij volwassenen), paresthesie, convulsies, sedatie. Zwarte tong, verkleuring van het gebit, stomatitis. Anorexie, misselijkheid, braken, oesofagitis, oesofagus ulcera. Hepatitis. Candida-infectie in het anogenitale gebied, pruritus ani. Hepatitis. Alopecia, jeuk, pigmentatie van de huid, nagels en slijmvliezen, fotodermatitis, maculopapuleuze en erythemateuze uitslag, erythema multiforme, Stevens-Johnsonsyndroom, toxisch epidermale necrolyse. Hemolytische anemie. Gestoorde leverfunctie, stijging van leverenzymwaarden, het ureumgehalte in bloed, verergering van een verminderde nierfunctie. Niet-symptomatische verkleuring van de botten.

Zeer zelden (< 0,01%): reversibel acuut nierfalen. Glossitis, epigastrische pijn, dyspepsie, dysfagie, enterocolitis (incl. stafylokokken-enteritis), pseudomembraneuze colitis, pancreatitis. Bruinzwarte microscopische verkleuring van de schildklier (bij langdurig gebruik), abnormale schildklierfuncties zoals thyreoïditis, schildklierknobbeltjes, struma en schildklierkanker.

Verder zijn gemeld: hoesten, dyspneu, bronchospasmen, astma-longaanval. Vasculitis, geneesmiddelexantheem met eosinofilie en systemische symptomen (DRESS-syndroom; waarbij meestal lever, longen en nieren betrokken zijn), erythema nodosum, fototoxische reacties met erytheem, oedeemvorming van de huid, blaarvorming en ook onycholyse. Auto-immuun hepatitis. Interstitiële nefritis. Hallucinaties. Stoornissen in het gezichtsvermogen (zoals scotoom, dubbel zien), pigmentatie van de cornea, sclera en retina. Oorsuizen, gehoorstoornissen, vestibulaire stoornissen. Polyarteriitis nodosa, artritis. Leukopenie, agranulocytose, pancytopenie. Vermindering protrombineactiviteit. Negatieve beïnvloeding van botten en tanden bij kinderen; broze botten, verkleuring van de botten. Vitamine B-deficiëntie bij langdurige behandeling door vernietiging van vitamine B-producerende bacteriën.

• Informatie van Lareb over dit middel
• Meldformulier bijwerkingen

Interacties

Vermijd toediening vlak vóór, tijdens of na een kuur met (orale) retinoïden, in verband met de toenemende kans op een verhoogde intracraniële druk.

Orale magnesium-, bismut-, aluminium-, calcium-, zink- en ijzerbevattende preparaten (denk aan antacida, multivitamine en mineralenpreparaten), geactiveerde kool en ionenwisselaars verminderen de absorptie van minocycline; minocycline ten minste 2 uur vóór óf 4 uur na deze preparaten innemen.

De werking van bactericide antibiotica wordt in vitro geantagoneerd door tetracyclinen. Klinisch is dit alleen van belang gebleken bij levensbedreigende infecties zoals meningitis, endocarditis, sepsis, en daarnaast bij patiënten met ernstige neutropenie. Vermijd in deze gevallen de combinatie.

De werking van vitamine K-antagonisten kan worden versterkt; controleer de INR bij gelijktijdig gebruik vaker.

Bij gelijktijdig gebruik van methoxyfluraan en verwante anesthetica neemt de kans op nefrotoxische reacties toe.

Wees voorzichtig met comedicatie die potentieel hepatotoxisch is.

Niet gelijktijdig gebruiken met middelen die de peristaltiek remmen.

Barbituraten (bv. fenobarbital), carbamazepine en fenytoïne kunnen de uitscheiding van minocycline versnellen.

Zwangerschap

Minocycline passeert de placenta.

Teratogenese: Uit waarnemingen bij de mens is gebleken dat minocycline vooral in het 2^e en 3^e trimester de osteogenese kan vertragen, met als gevolg brozere beenderen en ongunstige beïnvloeding van de tandontwikkeling (irreversibele tandverkleuring (geel-grijs-bruin), hypoplasie van tandglazuur).

Farmacologisch effect: De kans op hepatotoxische werking bij de moeder neemt toe bij hoge doseringen, vooral bij gebruik tijdens de tweede helft van de zwangerschap.

Advies: Gebruik is gecontra-indiceerd.

Overig: Vóór behandeling van een vruchtbare vrouw zwangerschap uitsluiten.

• Informatie van Lareb over dit middel bij zwangerschap

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Ja, in kleine hoeveelheden.

Farmacologisch effect: Mogelijk ongunstige invloed op de bot- en tandontwikkeling bij de zuigeling. Effecten op de zuigeling bij een korte kuur zijn volgens Lareb echter nooit gemeld. In theorie is beïnvloeding van de darmflora van de zuigeling mogelijk, dit leidt hooguit tot diarree.

Advies: Gebruik is volgens de fabrikant gecontra-indiceerd. Volgens Lareb wordt een deel geïnactiveerd door in de moedermelk aanwezig calcium (door complexvorming). Voor minocycline en doxycycline is de complexvorming minder groot dan bij andere tetracyclinen, waardoor er een toegenomen kans is op opname door de zuigeling. In geval van een korte kuur (< 3 weken) is het onwaarschijnlijk dat gebit en botten worden aangetast door de minimale hoeveelheden. Bij kortdurend gebruik waarschijnlijk veilig indien volgens voorschrift gebruikt. Bij langdurig gebruik (bv. bij acne, en offlabel bij rosacea) het geven van borstvoeding ontraden.

• Informatie van Lareb over dit middel bij lactatie

Contra-indicaties

• Ernstige leverfunctiestoornis;
• Overgevoeligheid voor tetracyclinen;
• Toepasing bij kinderen jonger dan 8 jaar; zie rubriek Waarschuwingen en voorzorgen.

Zie voor meer contra-indicaties de rubrieken Zwangerschap en Lactatie.

Waarschuwingen en voorzorgen

Behandeling van kinderen van 9–12 jaar alleen overwegen wanneer andere opties niet effectief óf gecontra-indiceerd zijn. Afzetting in groeiend tandweefsel veroorzaakt permanente verkleuring van de gebitselementen; daarom is de toepassing bij kinderen jonger dan 8 jaar gecontra-indiceerd.

Tussen tetracyclinen onderling bestaat kruisovergevoeligheid en kruisresistentie, wees daarom voorzichtig als er eerder sprake is geweest van overgevoeligheidsreacties. Resistentie kan zich snel ontwikkelen. Houd rekening met superinfecties door resistente micro-organismen (o.a. Candida, stafylokokken). In geval van superinfectie de toediening staken. Bij optreden van ernstige diarree met koorts tijdens de behandeling de diagnose pseudomembraneuze colitis of stafylokokken-enteritis overwegen.

Lever- en nierfunctie: Tetracyclinen kunnen, vanwege katabole werking, een verhoging in het ureumgehalte in het bloed veroorzaken. Bij nierfunctiestoornissen kunnen hogere concentraties van tetracyclinen leiden tot uremie, hyperfosfatemie en acidose. In geval van een nier- of leverafwijking kunnen zelfs normale doses leiden tot buitensporige systemische accumulatie van het middel en mogelijk leververgiftiging. Als lichte tot matig-ernstige leverfunctiestoornissen bestaan, de behandeling en leverfunctie nauw controleren en de dosering eventueel aanpassen.

Bij langdurige behandeling wordt aangeraden nier-, lever- en hematologische parameters te controleren. Ook is dan controle op schildklierkanker te overwegen; gevallen van abnormale schildklierfunctie, thyroïditis, schildklierknobbeltjes, struma en schildklierkanker zijn gemeld bij langdurig gebruik. Dit kan ook leiden tot een vitamine B-deficiëntie door eradicatie van vitamine B-producerende bacteriën in de darm.

Bij eerste tekenen van (auto-immuun) hepatitis of (verergering van) SLE de behandeling onmiddellijk staken.

Fotodermatitis kan optreden bij blootstelling aan direct zonlicht of UV-stralen tijdens het gebruik. Dit uit zich als een abnormaal hevige zonnebrandreactie; bij de eerste tekenen van huiderytheem deze behandeling staken.

Benigne intracraniële hypertensie (bij volwassenen) en een bomberende fontanel (bij jonge kinderen) zijn meestal reversibel na het staken van de behandeling; aanhoudende symptomen zoals hoofdpijn en/of visusstoornissen zijn echter mogelijk.

Vestibulaire bijwerkingen zijn reversibel; bij optreden van duizeligheid eventueel de dosering aanpassen of de behandeling staken. De behandeling staken bij het optreden van overige vestibulaire verschijnselen. Voorzichtig bij bestaande ziekte van Ménière.

De behandeling eveneens staken bij symptomen zoals visusstoornissen, scotomen en hallucinaties.

Voorzichtig zijn met de toepassing bij myasthenia gravis vanwege een zwak vermogen tot neuromusculaire blokkade bij tetracyclinen.

Voor de behandeling van vruchtbare vrouwen zie ook de rubriek Zwangerschap.

Diagnostische testen: tetracyclinen kunnen aspecifieke glucose-, eiwit- en urobilinogeenbepalingen in de urine verstoren, ook kunnen fout-positieve catecholamineconcentraties in de urine optreden.

Overdosering

Symptomen

Levertoxiciteit met symptomen als braken, koortsepisodes, geelzucht, hematomen, melena, uremie, verhoogde transaminasewaarden, verlenging protrombinetijd (PT).

Neem voor meer informatie over de symptomen en behandeling van een vergiftiging met minocycline contact op met het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum.

Eigenschappen

Bacteriostatisch antibioticum behorend tot de tetracyclinen. Minocycline bindt aan het 30S- en 50S-gedeelte van de ribosomen in de bacteriële cel waardoor remming optreedt van de eiwitsynthese.

Het werkingsspectrum omvat o.a. Gram-positieve en Gram-negatieve bacteriën, intracellulaire bacteriën en spirocheten. Minocycline heeft een grotere in vitro activiteit tegen Gram-positieve bacteriën dan tetracycline. Binnen de tetracyclinen komt kruisresistentie veelvuldig voor; afhankelijk van het resistentiemechanisme kan minocycline echter nog effectief zijn bij (m.n. Gram-positieve) bacteriën die resistent zijn tegen andere tetracyclinen.

Gewoonlijk gevoelig zijn: Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Streptococcus pyogenes, Streptococcus viridans, Streptococcus pneumoniae, Neisseria gonorrhoeae, Neisseria meningitidis (echter niet indien gelokaliseerd in de hersenvliezen), Pasteurella spp., Vibrio cholerae, Cutibacterium acnes (voorheen Propionibacterium acnes), Borrelia burgdorferi, Chlamydia spp., Coxiella burneti, Leptospira spp., Mycoplasma spp., Rickettsia spp., Treponema pallidum en Ureaplasma urealyticum.

Matig gevoelig zijn: Haemophilus influenzae (resistentie ca. 10% in EU), Bacillus anthracis, Listeria monocytogenes, Escherichia coli, Salmonella spp., Shigella spp., Bacteroides spp. en andere zuiver anaeroben en Brucella spp.

Doorgaans ongevoelig zijn: Serratia spp., Enterobacter spp., Klebsiella spp. en Enterococcus faecalis.

Inherent resistent zijn: Pseudomonas spp., Morganella morganii, Proteus mirabilis, Proteus penneri, Proteus vulgaris, Providencia rettgeri, Providencia stuartii.

Kinetische gegevens

Groepsinformatie

minocycline hoort bij de groep tetracyclinen.

• demeclocycline (J01AA01) Vergelijk
• doxycycline (J01AA02) Vergelijk
• eravacycline (J01AA13) Vergelijk
• tetracycline (mond- en keelmiddel) (A01AB13) Vergelijk
• tetracycline (systemisch) (J01AA07) Vergelijk
• tigecycline (J01AA12) Vergelijk

• minocycline vergelijken met een ander geneesmiddel.
• Vergelijk de kosten van bovenstaande middelen onderling.

Kosten

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• tetracyclinen

Indicaties

• acne vulgaris
• acute faryngotonsillitis
• bacteriële huidinfecties
• community-acquired pneumonie (CAP)
• rosacea
• seksueel overdraagbare aandoeningen
• urineweginfectie met weefselinvasie (pyelonefritis, acute prostatitis)

Externe links

• Officiële productinformatie CBG/EMA
• Medicijnkosten.nl
• GIPdatabank
• Geneesmiddelinformatie voor patiënten
• Kinderformularium (NKFK)