seksueel overdraagbare aandoeningen

Advies

De medicamenteuze behandeling van soa’s is afhankelijk van het type verwekker en het resistentiepatroon. Maak de keuze voor een middel daarom op geleide van de diagnose. Geef voorlichting over veilig vrijen en partnerwaarschuwing.

Behandelplan

Chlamydia-infecties

Dit stappenplan is gebaseerd op de NHG-Standaard Het soa-consult. Waar de multidisciplinaire richtlijn (MDR) Seksueel Overdraagbare Aandoeningen (Soa's) hiervan afwijkt, is dit toegelicht.

  1. Bespreek niet-medicamenteus beleid

    • Geef voorlichting over soa’s, het beloop ervan en complicaties erbij, zie voor meer informatie Chlamydia trachomatis in de rubriek Achtergronden van de NHG-Standaard Het soa-consult en Ik heb chlamydia op Thuisarts.nl;
    • Geef advies over veilig vrijen;
    • Besteed aandacht aan het (eventueel anoniem) waarschuwen van seksuele partners.

    Combineer niet-medicamenteuze adviezen met medicamenteuze behandeling (zie stap 2).

    Toelichting

    Condoomgebruik kan het risico op seksuele overdracht van soa’s, waaronder chlamydia, sterk verkleinen 1.

    Partnerwaarschuwing en -behandeling is een belangrijk onderdeel van de zorg bij een chlamydia-infectie. Bij een symptomatische infectie bij mannen, dienen volgens het NHG alle partners uit de 4 tot 6 weken voorafgaand aan het begin van de klachten te worden gewaarschuwd. Bij een man met een asymptomatische infectie, of bij een vrouw (met en zonder klachten): alle partners uit de laatste 6 maanden waarschuwen. Partnerwaarschuwing bij een chlamydia-infectie is in Nederland op vrijwillige basis. Verwijs de patiënt naar partnerwaarschuwing.nl voor het waarschuwen van (ex-)partners. Het waarschuwen kan anoniem. Of verwijs naar een Centrum Seksuele Gezondheid 2. Het bewijs voor een oorzakelijk verband tussen een asymptomatische chlamydia-infectie en de kans op het ontwikkelen van late complicaties zoals onvruchtbaarheid en pelvic inflammatory disease (PID) is zwak. Dit heeft geleid tot een paradigmashift in het testbeleid bij asymptomatische urogenitale chlamydia-infecties; de MDR Soa’s stelt dat terughoudendheid in het aanbieden of promoten van testen bij mensen zonder symptomen passend lijkt. De MDR stelt dan ook dat het niet het doel is om alle sekspartners te testen, maar om een pingponginfectie en mogelijke ziekte te voorkómen bij de indexpatiënt. Licht daarom alleen de huidige sekspartner(s) (d.w.z. seksueel contact in de afgelopen 2 weken) in, en overweeg om deze wel mee te behandelen. Zie voor meer informatie over onderzoek, behandeling en follow-up van partners Deel D3 Partnernotificatie en partnerbehandeling van de Multidisciplinaire Richtlijn Soa's 1.

  2. Start medicamenteuze behandeling

    Zie voor de behandeling tijdens de zwangerschap stap 2b en voor de behandeling van lymphogranuloma (LGV) stap 2c. LGV is een variant van chlamydia die vooral voorkomt bij mannen die seks hebben met mannen (MSM).

  3. Ongecompliceerd

    Bij een ongecompliceerde chlamydia-infectie, dat is zonder ’pelvic inflammatory disease’ (PID), epididymitis, (a)symptomatische proctitis of LGV:

    • Vrouwen (niet zwanger) met een chlamydia-infectie (ongeacht locatie)

    • Mannen met een urogenitale chlamydia-infectie

    • Mannen met een rectale chlamydia-infectie

    Verricht alléén een controletest bij aanhoudende of recidiverende klachten en/of bij re-expositie aan een onbehandelde bron.

    Wanneer geen van beide middelen toepasbaar is (bv. vanwege een reële en nog relevante allergie) bij cervicale en/of urethrale chlamydia-infectie 1:

    Behandel gedurende 7 dagen.

    Voer na een kuur amoxicilline of levofloxacine een controletest uit om na te gaan of de therapie geslaagd is (meestal 4 weken na afronden van de kuur), aangezien de kans op therapiefalen bij deze middelen hoger is 1.

    Let op

    Adviseer om na aanvang van de behandeling een week geen, of alleen beschermde seks te hebben (condoom) om overdracht naar partners te voorkomen 2.

    Bij een bewezen rectale chlamydia-infectie bij mannen moet worden doorgetest op lymphogranuloma venereum (LGV) 1.

    Voorkom het ten onrechte niet geven van een eerstekeuze antibiotische therapie vanwege vermeende allergie. Slechts ongeveer 5% van de patiënten met een antibiotica-allergielabel blijkt in de praktijk daadwerkelijk allergisch. Voor aanbevelingen voor antibiotische behandeling bij in het ziekenhuis opgenomen patiënten met een antibiotica-allergielabel en/of met in de anamnese een allergie voor antibiotica, en bij wie geen voorafgaande formele allergietesten zijn uitgevoerd, raadpleeg het lokale ziekenhuisprotocol en/of zie Aanpak bij vermoeden van antibiotica allergie/2022 via swab.nl.

    Toelichting

    Behandeling voorkomt seksuele transmissie van chlamydia. Start snel om complicaties te voorkomen.

    Azitromycine en doxycycline hebben een gelijkwaardige effectiviteit (genezing bij > 90%) en veiligheid bij behandeling van ongecompliceerde urogenitale chlamydia-infecties. Hierbij gaat bij mannen de voorkeur van het NHG uit naar azitromycine vanwege betere therapietrouw door het gebruiksgemak (eenmalige gift). Bij een rectale chlamydia-infectie gaat de voorkeur uit naar behandeling met doxycycline, vanwege de betere werkzaamheid 2. Ook bij niet-zwangere vrouwen met chlamydia is doxycycline om deze reden eerste keus. Dat is ook vanwege het bij vrouwen vaak (> 70%) gelijktijdig voorkomen van een urogenitale en rectale chlamydia-infectie. Dit staat los van het wel of niet hebben van anale seks 2. De MDR Soa’s stelt doxycycline en azitromycine als gelijkwaardig en adviseert om samen te beslissen, op basis van de situatie. Doxycycline heeft de voorkeur bij een vaginale infectie wanneer er niet rectaal getest is. Therapiefalen bij een niet aangetoonde maar mogelijk wel aanwezige rectale infectie komt vaker voor na gebruik van azitromycine. Bij twijfel aan de therapietrouw of wanneer er een grote kans verwacht wordt op bijwerkingen van doxycycline (bv. bij verwachte zonexpositie tijdens gebruik), heeft bij vaginale en/of urethrale infectie azitromycine de voorkeur 1.

    Zie voor (meer) informatie over nacontrole rubriek C1.9.3 in de MDR Soa's 1.

  4. Bij zwangerschap (ongecompliceerde Chlamydia-infectie)

    Overweeg bij een rectale infectie of als er enkel urogenitaal getest is om eventueel tot 15 weken zwangerschap oraal doxycycline gedurende 7 dagen, voor te schrijven. Of test indien er alleen urogenitaal getest is, ook rectaal, en pas beleid zo nodig aan.

    Voer na een kuur amoxicilline een controletest uit om na te gaan of de therapie geslaagd is (meestal 4 weken na afronden van de kuur), aangezien de kans op therapiefalen hoger is 1.

    Let op

    Het advies is om na aanvang van de behandeling 1 week geen of alleen beschermde seks te hebben (condoom) om overdracht naar partners te voorkomen 2.

    Toelichting

    Een chlamydia-infectie tijdens de zwangerschap is in sommige studies geassocieerd met complicaties, o.a.: miskraam, voortijdige weeën, vroeggeboorte, een laag geboortegewicht en transmissie naar de neonaat 2 3. Die besmetting kan leiden tot conjunctivitis of een respiratoire infectie bij de neonaat veroorzaakt door Chlamydia trachomatis. Behandeling kan transmissie van chlamydia tijdens de partus voorkomen. Azitromycine is bij zwangerschap eerste keus; het lijkt even effectief als amoxicilline, maar geeft minder bijwerkingen en de therapietrouw is beter. Er zijn geen aanwijzingen voor nadelige gevolgen voor de foetus 1 2 3 . Amoxicilline is volgens het NHG tweede keus, ongeacht de zwangerschapstermijn 2. Het NHG adviseert te overwegen bij een rectale infectie of als er enkel urogenitaal is getest om tot 15 weken zwangerschap doxycycline voor te schrijven. Volgens de MDR Soa’s is in het 1e trimester doxycycline gelijkwaardig aan azitromycine 1. Het voorschrijven van de kuur doxycycline na 15 weken zwangerschap is gecontra-indiceerd in verband met nadelige effecten op de osteogenese en tandontwikkeling van de foetus 1 2. Ook is er meer kans op hepatotoxiciteit bij de moeder 2. Ook Lareb geeft aan dat gebruik van doxycycline waarschijnlijk veilig is tot week 16 4.

    Verricht een controletest bij aanhoudende of recidiverende klachten en/of re-expositie aan een onbehandelde bron 2. Verricht ook een controletest na een kuur amoxicilline 1.

    Zie voor (meer) informatie over nacontrole rubriek C1.9.3 in de MDR Soa's 1.

  5. Bij lymphogranuloma venereum (LGV)

    Behandel gedurende 21 dagen.

    Verricht een controletest bij aanhoudende of recidiverende klachten en/of bij re-expositie aan een onbehandelde bron 2. Doe dit ook 4 weken na afronding van de kuur met een tweede keusmiddel 1.

    Let op

    De MDR Soa’s adviseert geen seks te hebben totdat de 21-daagse behandeling is afgerond. De veronderstelling is dat iemand met LGV nog gedurende enkele weken na aanvang van de behandeling besmettelijk blijft 1.

    Toelichting

    LGV is een variant van chlamydia die in Nederland bijna alleen voorkomt bij MSM (mannen die seks hebben met mannen). Onbehandeld heeft LGV doorgaans een heftiger beloop en meer complicaties dan een gewone chlamydia-infectie. Behandel een LGV-infectie langer dan overige chlamydia-infecties, omdat deze tijdens het gebruik van doxycycline gedurende 16 dagen kan persisteren 1. Er zijn geen aanwijzingen dat langer dan 3 weken behandelen zinvol is 2.

    De MDR Soa’s noemt als alternatief voor doxycycline de opties azitromycine en erytromycine 1.

    Zie voor (meer) informatie over nacontrole rubriek C1.9.3 in de MDR Soa's 1.

Gonorroe

  1. Bespreek niet-medicamenteus beleid

    • Geef voorlichting over soa’s, het beloop ervan en complicaties erbij; zie voor meer informatie Neisseria gonorrhoeae in de rubriek Achtergronden van de NHG-Standaard Het soa-consult en Ik heb gonorroe via thuisarts.nl;
    • Geef advies over veilig vrijen;
    • Besteed aandacht aan het (eventueel anoniem) waarschuwen van seksuele partners.

    Combineer niet-medicamenteuze adviezen met medicamenteuze behandeling (zie stap 2).

    Toelichting

    De transmissiekans is bij gonorroe over het algemeen hoog en afhankelijk van de plaats van infectie en het aantal seksuele contacten. Gebruik van condooms en/of beflapjes kan het risico op seksuele sterk verminderen 1.

    Laat bij symptomatische gonorroe bij een man al zijn partners waarschuwen uit de 4 tot 6 weken voorafgaand aan het optreden van de klachten. Bij personen met asymptomatische gonorroe, een langer bestaande infectie of bij vrouwen, dienen alle partners uit de laatste 6 maanden te worden geïnformeerd 2. Verwijs de patiënt naar partnerwaarschuwing.nl voor het waarschuwen van (ex-)partners. Het waarschuwen kan anoniem. Of verwijs naar een Centrum Seksuele Gezondheid. Zie voor meer informatie over onderzoek, behandeling en follow-up van partners, Deel D3 Partnernotificatie en partnerbehandeling van de MDR Soa's 1.

  2. Start medicamenteuze behandeling bij klinische verdenking op gonorroe of bij een positieve testuitslag

  3. Eerste keus (ook tijdens de zwangerschap)

    Los ceftriaxon bij voorkeur op in lidocaïne (pijnpreventie).

    Indien ceftriaxon niet beschikbaar is overweeg:

    Verricht bij aanhoudende of recidiverende klachten, een kweek met resistentiebepaling.

    Als een (co-)infectie met Chlamydia trachomatis nog niet is uitgesloten, wordt deze in de eerstelijnszorg soms al wel meebehandeld. Overweeg daarom volgens het NHG 2 het toevoegen van een eenmalige gift azitromycine, zoals beschreven in het stappenplan Chlamydia-infecties (stap 2a). Volgens de MDR Soa's wordt bij syndromale behandeling van gonorroe (o.b.v. evidente klachten of directe diagnostiek) een mogelijke Chlamydia-infectie niet mee behandeld, maar wordt de testuitslag eerst afgewacht  1.

    Let op

    Voorkom het ten onrechte niet geven van een eerstekeuze antibiotische therapie vanwege vermeende allergie. Slechts ongeveer 5% van de patiënten met een antibiotica-allergielabel blijkt in de praktijk daadwerkelijk allergisch. Voor aanbevelingen voor antibiotische behandeling bij in het ziekenhuis opgenomen patiënten met een antibiotica-allergielabel en/of met in de anamnese een allergie voor antibiotica, en bij wie geen voorafgaande formele allergietesten zijn uitgevoerd, raadpleeg het lokale ziekenhuisprotocol en/of zie Aanpak bij vermoeden van antibiotica allergie/2022 via swab.nl.

    Bij adequate behandeling is het overdrachtsrisico binnen 24 uur verdwenen. De MDR Soa's adviseert echter – ook om partnerbehandeling mogelijk te maken en zo ‘pingponginfecties’ te voorkomen – tot een week na de injectie geen seksueel contact te hebben 1.

    Toelichting

    Ceftriaxon opgelost in lidocaïne en i.m. gegeven is eerstekeus bij een positieve testuitslag of bij vermoeden van gonorroe, ook tijdens de zwangerschap. In een review werd geen toename gezien in de incidentie van allergische reacties voor ceftriaxon bij mensen met een penicilline-allergie 2. Ceftriaxon kan gegeven worden bij een bekende penicilline-allergie, behalve bij de verdenking op een ernstige late reactie (bijv. SJS/TEN) 5.

    Ongeveer 5% van de vrouwen en heteroseksuele mannen die in een Centrum Seksuele Gezondheid (CSG) met chlamydia wordt gediagnosticeerd, heeft ook gonorroe. Bij MSM met chlamydia is dit 25%. Van de MSM die in een CSG met chlamydia of gonorroe worden gediagnosticeerd heeft tot 5% ook syfilis en tot 0,9% ook een nog niet eerder gediagnosticeerde HIV-infectie. Bijna 1 op de 3 MSM bij wie in een CSG een soa wordt gediagnosticeerd, heeft ook een andere soa 2.

    In Nederland is tot op heden geen resistentie tegen ceftriaxon vastgesteld; wel zijn er verminderd gevoelige stammen aangetroffen 2 6. Therapiefalen na een gift ceftriaxon is in Nederland nog niet gerapporteerd 1 2. Wel elders in Europa 1.

    De toepassing van cefotaxim wordt volgens het NHG niet geadviseerd bij gonorroe vanwege een ongunstiger farmacokinetisch profiel dan ceftriaxon 2. Volgens de MDR Soa’s is het een goed alternatief indien ceftriaxon niet beschikbaar is. Afgelopen jaren is de resistentie tegen cefotaxim afgenomen 1.

    Bij een eventuele verminderde ceftriaxon-gevoeligheid heeft volgens het NHG de combinatie van de behandeling met ceftriaxon én azitromycine meerwaarde (synergie) 2. De MDR Soa’s stelt dat sommige internationale richtlijnen die deze combinatie voorheen aanraadden daar in de meeste recente versie op terug komen, en nu weer ceftriaxon als monotherapie aanraden. Ook voor Nederland wordt deze combinatietherapie in de MDR niet aangeraden vanwege het vooralsnog uitblijven van melding van resistentie van de gonokok voor ceftriaxon of van therapiefalen nadat dit middel is gegeven. Ook is er gebrek aan bewijs dat de combinatietherapie effectief is als behandeling gericht tegen een ceftriaxonresistente gonokok. Wel wordt deze combinatie genoemd als alternatieve therapie in sommige internationale richtlijnen bij ceftriaxon-therapiefalen. Zie voor de alternatieven de MDR Soa’s 1.

  4. Tweede keus (bij contra-indicatie voor ceftriaxon en cefotaxim)

    Verricht een gevoeligheidsbepaling (kweek of moleculaire diagnostiek) en behandel met de volgende middelen alleen op geleide van de uitslag ervan. Ga naar stap 2c als het niet mogelijk is met de behandeling te wachten tot de uitslag er is.

    Een controletest is na de inname van deze middelen wel geïndiceerd (i.t.t bij ceftriaxon i.m.).

    Let op

    Voorkom het ten onrechte niet geven van een eerstekeuze antibiotische therapie vanwege vermeende allergie. Slechts ongeveer 5% van de patiënten met een antibiotica-allergielabel blijkt in de praktijk daadwerkelijk allergisch. Voor aanbevelingen voor antibiotische behandeling bij in het ziekenhuis opgenomen patiënten met een antibiotica-allergielabel en/of met in de anamnese een allergie voor antibiotica, en bij wie geen voorafgaande formele allergie testen zijn uitgevoerd, raadpleeg het lokale ziekenhuisprotocol en/of zie Aanpak bij vermoeden van antibiotica allergie/2022 via swab.nl.

    Benadruk dat in afwachting van de kweekuitslag, de patiënt geen seksueel contact mag hebben 1 2.

    Bij adequate behandeling is het overdrachtsrisico waarschijnlijk binnen 24 uur verdwenen. De MDR adviseert echter – ook om partnerbehandeling mogelijk te maken en zo ‘pingponginfecties’ te voorkomen – tot een week na de behandeling geen seksueel contact te hebben 1.

    Toelichting

    Vanwege het hoge percentage resistentie van de gonokok voor ciprofloxacine (61,5% in 2022), wordt het alleen nog geadviseerd bij bewezen gevoeligheid van de gonokok middels een kweek of moleculaire diagnostiek 1 2 6.

    In de eerstelijnszorg is volgens de NHG-Standaard een controletest (nucleic acid amplification test (NAAT)/PCR of kweek) geïndiceerd 3 weken na de gift van het antibioticum 2. In de MDR staat dat een NAAT o.b.v. RNA als controletest plaatsvindt, minimaal 1 week na de gift van het antibioticum bij anogenitale gonorroe, bij orofaryngeale gonorroe is dit interval minimaal 2 weken. Een kweek kan, indien de klachten persisteren, al 3-4 dagen na de gift van het antibioticum ingezet worden 1.

  5. Derde keus (bij contra-indicatie voor ceftriaxon en cefotaxim)

    Verricht een kweek, maar als het niet mogelijk is om de uitslag ervan af te wachten, geef dan:

    Voer, tenzij uit een kweek al gevoeligheid is gebleken, ter controle een NAAT/PCR (≥ 4-6 weken na behandeling) uit of verricht een kweek (≥ 1-2 dagen) na de behandeling 2.

    Let op

    Benadruk dat in afwachting van de kweekuitslag de patiënt geen seksueel contact heeft 1.

    Bij adequate behandeling is het overdrachtsrisico waarschijnlijk binnen 24 uur verdwenen. De multidisciplinaire richtlijn adviseert echter – ook om partnerbehandeling mogelijk te maken en zo ‘pingponginfecties’ te voorkomen – tot een week na behandeling geen seksueel contact te hebben 1. Houd er daarnaast rekening mee dat, gezien de toenemende mate van resistentie van de gonokok voor azitromycine (26,6% in 2022 6), dit middel ook inadequaat kan zijn.

    Het is onduidelijk of ertapenem effectief is in de situatie waarin een tegen ceftriaxon resistente stam van de gonokok is aangetoond 1.

    Toelichting

    De hoge dosis azitromycine voor deze indicatie (2 g), gaat vaak gepaard met gastro-intestinale bijwerkingen. Een lagere dosis (1 g) geeft aanzienlijk minder bijwerkingen, maar is niet bewezen effectief. Verder ligt het resistentiepercentage voor azitromycine in Nederland al jaren boven de 5%. Dit is het afkappunt dat de WHO hanteert om een middel niet meer empirisch in te zetten. Het is aannemelijk dat dit percentage de komende jaren verder toeneemt. In 2022 was de resistentie van de gonokok voor azitromycine > 26%. Om deze redenen is azitromycine geen middel van eerste keus 1 2 6.

    In de MDR Soa's staat dat NAAT o.b.v. RNA als controletest plaatsvindt minimaal 1 week na de gift van het antibioticum bij anogenitale gonorroe, bij orofaryngeale gonorroe is dit interval minimaal 2 weken. Een kweek kan, indien de klachten persisteren, al 3-4 dagen na de gift van het antibioticum ingezet worden 1.

Syfilis (Treponema pallidum)

  1. Bespreek niet-medicamenteus beleid

    • Geef voorlichting over de soa, besmettelijkheid en mogelijke complicaties, zie voor meer informatie syfilis (Treponema pallidum) in de rubriek Achtergronden van de NHG-Standaard Het soa-consult en Ik heb syfilis op thuisarts.nl;
    • Geef advies over veilig vrijen;
    • Vermijd aanraking van de laesies of geïnfecteerd materiaal;
    • Besteed aandacht aan het (eventueel anoniem) waarschuwen van seksuele partners.

    De huisarts kan kiezen voor zelf behandelen of verwijzen naar een Centrum Seksuele Gezondheid, dermatoloog of internist. In het eerste geval: overleg met een microbioloog over de uitslag van de serologische test.

    Combineer niet-medicamenteuze adviezen met medicamenteuze behandeling (zie stap 2).

    Toelichting

    Partnerwaarschuwing is afhankelijk van het stadium van syfilis. Zie voor informatie over partnermanagement Deel D3 Partnernotificatie en partnerbehandeling van de MDR Soa's 1.

    De huisarts kan ervoor kiezen om voor de behandeling te verwijzen naar een soa-polikliniek, dermatoloog of internist, of, bij voldoende kennis en ervaring bij een vroege syfilis, zelf te behandelen. Patiënten met therapiefalen of her-infectie moeten alsnog worden verwezen. Redenen voor directe verwijzing zijn: syfilis die langer dan 1 jaar geleden is opgelopen, zwangeren en patiënten met een HIV co-infectie 2.

  2. Start medicamenteuze behandeling

  3. Primaire behandeling van syfilis

    Bij vroege syfilis, late latente syfilis of syfilis van onbepaalde duur en tertiaire syfilis, en tijdens de zwangerschap:

    Bij neurosyfilis, oculaire syfilis en congenitale syfilis:

    Zowel preparaat, dosering als duur en follow-up van de behandeling zijn afhankelijk van het stadium, zie tabel 5 Samenvatting behandeling en follow-up van syfilis in Deel C3 Syfilis van de MDR Soa's 1.

    Een klinische en serologische controle (RPR of VDRL, zie de Toelichting) na 6 en na 12 maanden uitvoeren in, of na afstemming met, de tweedelijnszorg.

    Let op

    Voorkom het ten onrechte niet geven van een eerstekeuze antibiotische therapie vanwege vermeende allergie. Slechts ongeveer 5% van de patiënten met een antibiotica-allergielabel blijkt in de praktijk daadwerkelijk allergisch. Voor aanbevelingen voor antibiotische behandeling bij in het ziekenhuis opgenomen patiënten met een antibiotica-allergielabel en/of met in de anamnese een allergie voor antibiotica, en waarbij geen voorafgaande formele allergie testen zijn uitgevoerd, raadpleeg het lokale ziekenhuisprotocol en/of zie Aanpak bij vermoeden van antibiotica allergie/2022 via swab.nl.

    Enkele uren na aanvang van de behandeling kunnen, als gevolg van het massaal vrijkomen van pyrogenen uit gedode treponema’s, koorts, koude rillingen en bloeddrukdaling optreden (Jarisch-Herxheimerreactie). Deze reactie is van voorbijgaande aard en de symptomen kunnen met antipyretica zoals paracetamol worden onderdrukt. De reactie wordt met name gezien bij patiënten met een hoge 'bacterial load', zoals bij een hoge RPR-titer en in stadium 2 (ookwel secundaire syfilis). Bij zwangeren kan de reactie vroegtijdige partus en foetale nood veroorzaken, maar desondanks is er genoeg reden hen wel te behandelen 1.

    Bij behandeling van syfilis verdwijnt de besmettelijkheid snel, waarschijnlijk binnen enkele dagen. Raad seksueel contact af tot één week na behandeling en totdat zichtbare laesies zijn genezen en er geen klachten meer zijn. Als dit niet mogelijk is, in ieder geval met condooms en/of beflapjes vrijen. Benadruk dat syfilis heel besmettelijk is zolang nog geen adequate behandeling heeft plaatsgevonden 1.

    Toelichting

    De aanbevolen behandeling bij syfilis is benzathinebenzylpenicilline i.m. of benzylpenicilline i.v., afhankelijk van het stadium.

    Bij vroege syfilis, late latente syfilis of syfilis van onbepaalde duur en tertiaire syfilis, en tijdens de zwangerschap wordt benzathinebenzylpenicilline i.m. gegeven. Door de langzame absorptie i.m. is dit een depot-penicilline met een lange werkingsduur. De lage maar continue serumspiegel van benzylpenicilline die hiermee gedurende enkele weken wordt bereikt is voldoende voor de behandeling. Bij deze typen infectie volstaat behandeling met het kortwerkende benzylpenicilline niet; de infectie wordt hiermee onvoldoende behandeld.

    Bij neurosyfilis, oculaire syfilis en congenitale syfilis is benzylpenicilline i.v. geïndiceerd. Resistentieproblemen zijn met penicillinepreparaten tot op heden niet gemeld 1.

    De serologische testen Rapid Plasma Reagin (RPR) en Venereal Disease Research Laboratory (VDRL) verschaffen een kwantitatieve maat voor de ziekteactiviteit van syfilis. Voor meer informatie, zie de richtlijn Syfilis via lci.rivm.nl.

  4. (Goed gedocumenteerde) penicilline-allergie

    Niet zwanger én geen neurosyfilis of oculaire syfilis

    Tijdens de zwangerschap of bij neurosyfilis of oculaire syfilis

    Bij een eerdere ernstige en (mogelijk) IgE-gemedieerde, allergie: overweeg overleg met een dermato-veneroloog van een soa-poli over penicilline-desensibilisatie.

    Zodra deze behandeling uitgevoerd en succesvol is, alsnog behandelen (zie stap 2a).

    Geef na overige ernstige (waarschijnlijk) niet-IgE-gemedieerde en na eerdere niet-ernstige overgevoeligheidsreacties:

    Let op

    Gebruik van doxycycline tijdens het 2e en 3e trimester, volgens Lareb vanaf 16 weken, is gecontra-indiceerd. Volgens Lareb is gebruik van doxycycline tot week 16 waarschijnlijk veilig 4.

    Doxycycline niet gebruiken in geval van neurosyfilis. Ceftriaxon is alleen een alternatief als er een strikte contra-indicatie voor de twee penicillinepreparaten is 1.

    Enkele uren na aanvang van de behandeling kunnen, als gevolg van het massaal vrijkomen van pyrogenen uit gedode treponema’s, koorts, koude rillingen en bloeddrukdaling optreden (Jarisch-Herxheimerreactie). Deze reactie is van voorbijgaande aard en de symptomen kunnen met antipyretica zoals paracetamol worden onderdrukt. De reactie wordt met name gezien bij patiënten met een grote hoeveelheid bacteriën in het lichaam (hoge 'bacterial load'), zoals bij een hoge VDRL-titer en bij secundaire syfilis. Bij zwangere vrouwen kan de reactie vroegtijdige partus en foetale nood veroorzaken, maar desondanks is er genoeg reden hen wel te behandelen 1.

    Bij behandeling van syfilis verdwijnt de besmettelijkheid snel, waarschijnlijk binnen enkele dagen. Raad seksueel contact af tot één week na de behandeling en totdat de zichtbare laesies zijn genezen. Adviseer het gebruik van condooms en/of beflapjes, als seksueel contact niet te vermijden is. Benadruk dat syfilis heel besmettelijk is zolang nog geen adequate behandeling heeft plaatsgevonden 1.

    Toelichting

    Vroege syfilis wordt gedefinieerd als syfilis die minder dan 1 jaar tevoren is opgelopen.

    Doxycyline is tweede keus in de behandeling van vroege syfilis en bij laat latente syfilis of syfilis van onbepaalde duur en kan worden ingezet bij een (goed) gedocumenteerde penicillineallergie. Strikte nacontrole is nodig vanwege de grotere kans op therapiefalen 1.

    Als er sprake is van een ernstige, mogelijk IgE-gemedieerde penicilline-allergie, overweeg bij de behandeling van neurosyfilis of oculaire syfilis, penicilline-desensibilisatie gevolgd door behandeling met benzylpenicilline i.v. Bij overige, minder ernstige overgevoeligheidsreacties (o.a. niet-IgE-gemedieerde allergie) in het verleden kan ceftriaxon i.v. als alternatief worden gegeven; dit kan ook in een poliklinische setting 1.

    Als er sprake is van ernstige, mogelijk IgE-gemedieerde penicilline-allergie, overweeg dan bij de behandeling van syfilis tijdens de zwangerschap ook penicilline-desensibilisatie en behandel indien succesvol alsnog met benzathinebenzylpenicilline 1.

    Bij penicilline-desensibilisatie worden opklimmende doseringen penicilline gegeven. Hierdoor vindt geleidelijk specifiek IgE-gemedieerde mestceldegranulatie plaats, waarna de mestcellen enige tijd refractair zijn. Ook bindt de gegeven penicilline zich aan IgE-moleculen gericht tegen penicilline, waardoor er tijdelijk geen vrije IgE-moleculen meer overblijven. Penicilline-desensibilisatie dient alleen gedaan te worden als er geen goede alternatieven zijn 7. In een allergologiepraktijk met voldoende ervaring en de juiste voorzorgsmaatregelen kan het veilig worden verricht.

Trichomoniasis (Trichomonas vaginalis)

  1. Bespreek niet-medicamenteus beleid

    • Geef voorlichting over de soa, besmettelijkheid en mogelijke complicaties, zie voor meer informatie trichomonas vaginalis in de rubriek Achtergronden van de NHG-Standaard Het soa-consult en Ik heb trichomonas op thuisarts.nl;
    • Geef advies over veilig vrijen;
    • Besteed aandacht aan het (eventueel anoniem) waarschuwen van seksuele partners.

    Combineer niet-medicamenteuze adviezen met medicamenteuze behandeling (zie stap 2).

    Toelichting

    Alle sekspartners van de voorafgaande 4 weken dienen te worden gewaarschuwd, getest en behandeld op basis van de testuitslag 1 2.

  2. Geef medicamenteuze behandeling

    Eerste keus

    Tweede keus bij borstvoeding

    Let op

    Ontraad seks 7 dagen na de behandeling 1.

    Toelichting

    Metronidazol is eerste keus voor de behandeling van trichomoniasis, ook bij zwangerschap 1 2 8. Nitro-imidazolen hebben goede effectiviteit laten zien in de behandeling van trichomoniasis; genezing bij > 90%. In Nederland is alleen metronidazol verkrijgbaar. Oraal gebruik is effectiever dan de vaginale ovule. Wat betreft genezingspercentage is er geen verschil tussen korte (eenmalige) of lange behandeling; wel leidt de eenmalige gift vaker tot bijwerkingen (misselijkheid, braken, duizeligheid). Omwille van het gebruiksgemak en de therapietrouw is de eenmalige gift metronidazol eerste keus volgens het NHG 2.

    Bij behandeling met metronidazol tijdens borstvoeding is het onderbreken van de borstvoeding niet nodig 1 2 9 . Metronidazol kan als eenmalige dosis veilig gebruikt worden, eventueel de dosis geven na de laatste borstvoeding van de dag. Het is namelijk mogelijk dat de borstvoeding geweigerd wordt, omdat de melk een metaalsmaak kan krijgen. In dat geval kan gedurende 12 uur na inname de borstvoeding worden onderbroken (afkolven en weggooien). Een alternatief bij borstvoeding is een intra-vaginale behandeling met clindamycinecreme (offlabel) 1.

Anogenitale wratten (condylomata acuminata)

  1. Bespreek niet-medicamenteus beleid

    • Geef voorlichting over de soa, besmettelijkheid en mogelijke complicaties, zie voor meer informatie genitale wratten in de rubriek Achtergronden van de NHG-Standaard Het soa-consult en Ik heb wratten op mijn penis, vagina of anus via thuisarts.nl;
    • Geef advies over veilig vrijen;
    • Vermijd aanraking van de wratten of geïnfecteerd materiaal;
    • Besteed aandacht aan het (eventueel anoniem) waarschuwen van seksuele partners.

    Kies in overleg met de patiënt voor behandeling (zie stap 2), of om het spontane beloop af te wachten.

    Toelichting

    Het merendeel (≤ 90%) van de anogenitale wratten verdwijnt spontaan binnen 2 jaar; er kan voor worden gekozen om het spontane beloop af te wachten 2. HPV-typen 6 en 11 zijn de belangrijkste veroorzakers (> 90%) van anogenitale wratten. Deze HPV-typen worden gezien als low-risk (of: non-oncogene) HPV-typen. Daartegenover staan de high-risk (of: oncogene) HPV-typen, zoals HPV-16 en HPV-18. Deze HPV-typen kunnen hooggradige dysplasie veroorzaken, een voorstadium van plaveiselcelcarcinoom van vulva, vagina, cervix en anus 10.

    Condoomgebruik kan bij nieuwe seksuele relaties de transmissiekans van HPV verminderen, bij een vaste relatie is dit niet zinvol 1.

    Contactopsporing is niet zinvol, gezien het gebrek aan effectieve preventieve maatregelen; het informeren van vaste sekspartners wel 1. Verwijs de patiënt naar partnerwaarschuwing.nl voor het waarschuwen van vaste (ex-)partners. Het waarschuwen kan anoniem. Of verwijs naar een Centrum Seksuele Gezondheid.

  2. Overweeg behandeling

    Maak met de patiënt een afweging tussen thuisbehandeling door de patiënt met een lokaal antiviraal middel of evt. behandeling door de arts door bv. aanstippen met trichloorazijnzuur 80-90%, cryotherapie of elektrocoagulatie.

    Bij de keuze voor thuisbehandeling met een lokaal antiviraal middel komen volgens het NHG podofyllotoxine (stap 2a) als eerste keus, imiquimod (2b) als tweede keus en sinecatechins (2c) als derde keus in aanmerking. De MDR Soa’s noemt alle drie de opties als aanbevolen (standaard)behandelingen.

    Toelichting

    De belangrijkste reden voor behandeling is cosmetisch. Anogenitale wratten kunnen echter ook obstructies veroorzaken van bijvoorbeeld de urethra of de anus. Daarnaast kan ook om psychoseksuele redenen worden gekozen om te behandelen. Doel is het verwijderen van de wratten, waarbij de behandeling het effectiefst is bij recent ontstane anogenitale wratten. De meeste behandelingen kunnen in de eerstelijnszorg plaatsvinden. Er wordt onderscheid gemaakt in behandelingen die de patiënt zelf kan toepassen (thuisbehandeling) en die de arts moet toepassen. Maak de afweging in overleg met de patiënt 1 2.

    Behandeling door een arts bestaat uit (meestal wekelijks) aanstippen van de laesies met trichloorazijnzuur 80-90%, cryotherapie met vloeibare stikstof (elke 2-3 weken), of met een 'cryoprobe'. Trichloorazijnzuur is met name geschikt voor kleine wratten en minder voor grote of gekeratiniseerde wratten. Cryotherapie is goedkoop, eenvoudig en veroorzaakt zelden littekens of depigmentatie. Bovendien kan het veilig worden toegepast tijdens de zwangerschap 2.

    Door een dermatoloog kunnen overige therapieën worden uitgevoerd, zoals laser en cryotherapie en elektrocoagulatie, al dan niet in combinatie met een lokale therapie toegepast door de patiënt  1.

    Ongeacht de behandelmethode varieert het percentage van een effectieve behandeling tussen de 32% en 88%. De recidiefkans is groot. Een mogelijke verklaring hiervoor is o.a. de aanwezigheid van HPV in de haarfollikels in de anogenitale regio 1.

  3. Eerste keus

    Breng vaseline aan op de omringende, gezonde huid.

    De behandeling voortzetten tot de wratten zijn verdwenen. De crème maximaal 4 en de applicatievloeistof maximaal 5 opeenvolgende weken gebruiken.

    Let op

    Niet toepassen op bloedende wratten, open wonden of moedervlekken 2.

    Niet gebruiken tijdens de zwangerschap. Adviseer vruchtbare vrouwen effectieve anticonceptie of onthouding toe te passen. Een alternatief voor zwangere vrouwen is cryotherapie 2.

    De podofyllotoxine-oplossing is geschikt voor de behandeling van wratten op de penis. Bij wratten op de vulva en anus gaat de voorkeur uit naar de crème 2.

    Toelichting

    Eerste keus in de behandeling die patiënten zelf kunnen toepassen, is lokale applicatie van podofyllotoxine; het is, met name bij recent ontstane anogenitale wratten, sneller effectief en aanzienlijk goedkoper dan imiquimod. Wel zijn er aanwijzingen dat imiquimod een lager recidiefrisico heeft 1 2 .

  4. Tweede keus

    Breng vaseline aan op de omringende, gezonde huid.

    De behandeling voortzetten tot de wratten zijn verdwenen. Maximaal 16 opeenvolgende weken gebruiken.

    Let op

    Niet toepassen op bloedende wratten, open wonden of moedervlekken 2.

    Gebruik tijdens de zwangerschap wordt ontraden.

    Adviseer niet-besneden mannen bij het gebruik van imiquimodcrème om bij wratten onder of bij de voorhuid, het aangedane deel dagelijks te wassen vanwege het risico op ernstige fimose en verkleving 2.

    Toelichting

    De crème kan door de patiënt zelf worden aangebracht. Imiquimod is tweede keus in de behandeling van anogenitale wratten; het is aanzienlijk duurder dan podofyllotoxine en podofyllotoxine werkt, met name bij recent ontstane wratten, sneller. Wel zijn er aanwijzingen dat imiquimod een lager recidiefrisico heeft 1 2.

  5. Derde keus

    Breng vaseline aan op de omringende, gezonde huid.

    De behandeling voortzetten tot de wratten zijn verdwenen. Maximaal 16 opeenvolgende weken gebruiken.

    Let op

    Niet toepassen op bloedende wratten, open wonden of moedervlekken 2.

    Niet gebruiken tijdens de zwangerschap. Een alternatief voor zwangere vrouwen is cryotherapie.

    Gebruik sinecatechinszalf niet bij inwendige wratten, bij personen met HIV, immuungecompromitteerde patiënten en bij patiënten met klinische genitale herpes, omdat de veiligheid en effectiviteit bij deze groepen niet bekend zijn 1.

    Toelichting

    Sinecatechinszalf heeft een vergelijkbare effectiviteit als podofyllotoxine en imiquimod, heeft een lager gebruiksgemak (vaker en langer behandelen) en er is minder ervaring mee opgedaan. Sinecatechinszalf komt daarom pas in aanmerking bij falen van of overgevoeligheid voor podofyllotoxine 2. Er is geen bewijs dat combinatietherapie effectiever is dan monotherapie 1.

Het gebruik van podofylline wordt afgeraden.

Toelichting

Vanwege de bijwerkingen, de instabiliteit van de werkzame stof en de beschikbaarheid van betere alternatieven wordt gebruik van podofylline bij anogenitale wratten ontraden 1.

Pediculosis pubis (schaamluis)

  1. Bespreek niet-medicamenteus beleid

    • Geef voorlichting over de soa, besmettelijkheid en mogelijke complicaties, zie voor meer informatie schaamluis in de rubriek Achtergronden van de NHG-Standaard Het soa-consult en Ik heb schaamluis op thuisarts.nl.
    • Was (onder)kleding, handdoeken en beddengoed op ≥ 60˚Celsius. Wat niet gewassen kan worden, stomen of chemisch reinigen, of een week lang in een afgesloten zak, of 24 uur in een afgesloten zak in de diepvries, bewaren.
    • Besteed aandacht aan het (eventueel anoniem) waarschuwen van seksuele partners.

    Overweeg om te behandelen door het schaamhaar af te scheren. Indien hier niet voor wordt gekozen of dit niet effectief is, combineer niet-medicamenteuze adviezen met medicamenteuze behandeling (zie stap 2).

    Toelichting

    Besteed aandacht aan het informeren van alle partners uit de voorgaande 2 maanden 2, volgens de MDR Soa’s uit de afgelopen 3 maanden 1. Verwijs de patiënt naar partnerwaarschuwing.nl voor het waarschuwen van deze (ex-)partners. Het waarschuwen kan anoniem. Of verwijs naar een Centrum Seksuele Gezondheid. Huidige sekspartners moeten meebehandeld worden 1.

  2. Geef permetrine

    Herhaal de behandeling na 1 week.

    Let op

    Voorkom contact van permetrine met de slijmvliezen (incl. uitwendige gehoorgang), ogen en open wonden.

    Na 8-12 uur grondig afwassen met water en zeep. Was permetrine niet af in bad; via het badwater kan dit leiden tot een te hoge opname in het lichaam 2.

    Toelichting

    Doel van de behandeling is het doden van luizen en neten. Herhaal de behandeling na 1 week, zodat uitgekomen luizen worden gedood. Kam vanaf de eerste behandeling gedurende 2 weken het schaamhaar dagelijks als het nog nat is met een fijntandige luizenkam om dode luizen en neten te verwijderen 2.

    De kwaliteit van vergelijkende studies naar middelen bij schaamluis is slecht; de meeste adviezen zijn gebaseerd op studies naar de behandeling van hoofdluis. In deze studies wordt een verschillende werkzaamheid gerapporteerd, en het is vaak onduidelijk in hoeverre de studieresultaten generaliseerbaar zijn naar de behandeling van schaamluis. Bij hoofdluis is er toename van resistentie. Als permetrine niet aanslaat is mogelijk sprake van resistentie 2.

Mycoplasma genitalium

  1. Bespreek niet-medicamenteus beleid

    • Geef voorlichting over de soa, besmettelijkheid en mogelijke complicaties, zie voor meer informatie Mycoplasma genitalium in de rubriek Achtergronden van de NHG-Standaard Het soa-consult en Ik heb mycoplasma op thuisarts.nl.
    • Test de huidige sekspartner(s) van een man met persisterende urethritisklachten.

    Combineer niet-medicamenteuze adviezen met medicamenteuze behandeling (zie stap 2).

    Toelichting

    Er zijn nog geen langetermijngevolgen van een besmetting met Mycoplasma genitalium bekend. Vooralsnog lijken er geen nadelige gevolgen van de besmetting te zijn voor de vruchtbaarheid. Bij een meerderheid van de asymptomatische vrouwen lijkt de bacterie binnen 1 jaar vanzelf verdwenen; gegevens bij mannen zijn niet bekend 2.

  2. Eerste keus

    Overweeg dit middel bij mannen met > 4 weken persisterende urethritisklachten en een positieve test op Mycoplasma genitalium, bij wie chlamydia en gonorroe zijn uitgesloten of adequaat behandeld. Overweeg het ook als een vaste partner (m/v) van een man met persisterende urethritisklachten drager van Mycoplasma genitalium blijkt te zijn.

    Een controletest wordt niet aangeraden. Overleg met de medisch microbioloog 2 en/of overweeg verwijzing naar de uroloog 1 bij persisterende klachten ondanks adequate behandeling.

  3. Tweede keus in (overleg met) de tweedelijnszorg

    Let op

    Het advies is om na aanvang van de behandeling nog 1 week geen, of alleen beschermde seks te hebben met condoom om overdracht naar de partner(s) te voorkomen 2. De MDR Soa’s ontraadt seksueel contact tot 7 dagen na het begin van de behandeling en in elk geval totdat de huidige sekspartner(s) getest en zo nodig is/zijn behandeld 1.

    Toelichting

    Het voorschrijven van een antibioticum aan asymptomatische dragers van Mycoplasma genitalium wordt afgeraden. Het behandelen van dergelijke dragers kan, gezien de grotere kans op onvolledig gebruikte kuren, bijdragen aan een verdere toename van antibioticaresistentie. Uitzondering hierop is als huidige sekspartner(s) (m/v) van een man met persisterende urethritisklachten drager van Mycoplasma genitalium blijkt te zijn; behandel die dan conform het behandeladvies voor de indexpatiënt 2.

    Bij aanhoudende klachten ondanks adequate behandeling met azitromycine wordt door het NHG geadviseerd te overleggen met de medisch microbioloog 2. Volgens de MDR soa's kan moxifloxacine (een reserve-antibioticum) dan, en ook wanneer bij resistentietypering de aanwezigheid van macrolide resistance-associated mutations (MRAM) is aangetoond, in (overleg met) de tweedelijnszorg in aanmerking komen. De suggestie om MRAM-typering te doen en de behandeloptie met moxifloxacine staan alleen vermeld in de MDR soa's. Het is belangrijk om moxifloxacine terughoudend in te zetten om resistentievorming van M. genitalium, maar vooral ook van andere bacteriën, te voorkomen. In het geval van resistentie van M. genitalium tegen azitromycine kan moxifloxacine in 95% van de gevallen effectief zijn; resistentie hiertegen is echter ook beschreven 1.

Achtergrond

Definitie

Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) zijn infectieziekten die veelal, maar niet uitsluitend, door seksueel contact worden overgebracht.

Daar waar er in deze tekst geschreven wordt over mannen of vrouwen, wordt gerefereerd naar personen met respectievelijk een penis of een vagina 1 .

Voor soa-endemische gebieden, zie de Landenlijst soa-endemische landen SOA Peilstation via rivm.nl. Jongeren en jongvolwassenen die nog maar kort seksueel actief zijn hebben met name een groter risico op een chlamydia-infectie. Zie voor een aantal kenmerken van verschillende soa’s de betreffende Achtergronden in de NHG-Standaard Het soa-consult 2.

Infectie met het hepatitis B-virus en humaan immunodeficiëntievirus (HIV) en herpes genitalis worden in deze tekst buiten beschouwing gelaten. Voor de meest recente informatie over mpox, zie de LCI-richtlijn Mpox of de Mpox adviezen voor huisartsen van het NHG.

Symptomen

Symptomen van soa’s zijn zeer divers en o.a. afhankelijk van de soort en ernst van de betreffende soa. Bovendien kunnen veel soa’s gedurende langere tijd ook asymptomatisch verlopen. Algemene klachten bij zowel mannen als vrouwen zijn 2:

  • abnormale urogenitale of rectale afscheiding (o.a. grotere hoeveelheid, bloederig);
  • bloedverlies bij vrouwen (tijdens of na het vrijen of tussen de menstruaties door);
  • een branderig gevoel (rond geslachtsdeel of anus of bij het plassen);
  • blaasjes, bultjes, zweertjes, wratjes of schilfers (rond geslachtsdeel of anus of bij syfilis in de mond of op de huid);
  • jeuk, roodheid en irritatie (rond geslachtsdeel of anus);
  • pijn (o.a. bij het vrijen, plassen, in de onderbuik of rond geslachtsdeel).

Lymphogranuloma venereum (LGV) wordt veroorzaakt door Chlamydia trachomatis serotypen L1, L2 en L3 en heeft een veelal heftiger beloop dan een anogenitale chlamydia-infectie veroorzaakt door serotypen D-K. LGV komt met name voor bij MSM en kan leiden tot proctitis, colitis en abcederende lymfadenitis in de liesstreek 1 2. Faryngeale LGV met slijmvliesafwijkingen en cervicale lymfadenopathie is zeldzaam 1.

Voor een uitgebreidere beschrijving van symptomen en complicaties van de verschillende soa’s, zie de betreffende Achtergronden in de NHG-Standaard Het soa-consult 2.

Behandeldoel

De medicamenteuze behandeling van soa’s heeft als doel het wegnemen of verminderen van klachten en het voorkomen van complicaties en verspreiding.

Uitgangspunten

Voorlichting over veilig vrijen en ‘partnerwaarschuwing’ zijn belangrijke aspecten van de zorg rondom soa’s.

Veilig-vrijen-adviezen, namelijk het vermijden van onbeschermd seksueel contact of bloedcontact en tijdig gebruiken van condooms, kunnen het risico op overdracht van soa’s sterk verkleinen. Bij een nieuwe partner is het advies ten minste 3 maanden een condoom te gebruiken. Houd rekening met motivatie en eventuele barrières voor de patiënt om veilig te vrijen.

Onder partnerwaarschuwing wordt verstaan het waarschuwen van seksuele contacten van de soa-patiënt. Doel is deze groep mensen te bereiken om zich te laten testen en hen bewust te maken van het risico anderen te infecteren. Met de gelijktijdige behandeling van seksuele partners wordt geprobeerd te voorkomen dat direct na behandeling weer transmissie plaatsvindt (‘pingpongeffect’). De keuze om zich te laten testen en behandelen wordt gemaakt door de gewaarschuwde partners. Zie voor meer informatie over onderzoek, behandeling en follow-up van partners Deel D3 Partnernotificatie en partnerbehandeling van de MDR Soa's 1. Partnerwaarschuwing kan door de patiënt zelf of, eventueel, door de hulpverlener worden uitgevoerd. Het is ook mogelijk om (ex-)partners anoniem te laten waarschuwen.

In de stappenplannen worden een aantal van de meest voorkomende soa’s in Nederland besproken. Tabel 1 geeft per soa een overzicht van de geneesmiddelen van eerste keus.

SOA

verwekker

soort verwekker

eerstekeusmiddel

Chlamydia

Chlamydia trachomatis

bacterie

Vrouwen (ongeacht locatie infectie): doxycycline of azitromycine

Mannen met urogenitale chlamydia: azitromycine

Mannen met rectale chlamydia: doxycycline

Gonorroe

Neisseria gonorrhoeae

bacterie (gonokok)

ceftriaxon i.m

Syfilis

Treponema pallidum

bacterie (spirocheet)

benzathinebenzylpenicilline (i.m.) of

benzylpenicilline (i.v.)

afhankelijk van het stadium

Trichomoniasis

Trichomonas vaginalis

parasiet (protozo)

metronidazol (oraal)

Condylomata acuminata

Humaan papilloma virus, met name type 6 en 11

virus

podofyllotoxine

Pediculosis pubis

Phthirus pubis

parasiet (luis)

permetrine crème

Mycoplasma genitalium-infectie

Mycoplasma genitalium

bacterie

azitromycine (offlabel)
Overzicht besproken soa’s, verwekkers en eerstekeusmiddelen Vergroot tabel

Geneesmiddelen

antibacteriële middelen, overige Toon kosten

antiprotozoïca, overige Toon kosten

antivirale middelen, lokaal Toon kosten

cefalosporinen Toon kosten

fluorochinolonen Toon kosten

imidazolen, vaginaal Toon kosten

lincosamiden, vaginaal Toon kosten

macroliden Toon kosten

penicillinen Toon kosten

scabicide en pediculicide middelen Toon kosten

tetracyclinen Toon kosten

Vergelijken

Zie ook

Geneesmiddelgroep

Bronnen

  1. 1 NVDV/NVMM. Multidisciplinaire Richtlijn Seksueel Overdraagbare Aandoeningen, juli 2024. Geraadpleegd januari 2025, via richtlijnendatabase.nl.
  2. 2 NHG-Standaard Het SOA-consult, 2022, laatste aanpassing januari 2025. Via richtlijnen.nhg.org.
  3. 3 Lareb. Macroliden bij infecties tijdens de zwangerschap. Geraadpleegd september 2024, via lareb.nl.
  4. 4 Lareb. Tetracyclinen bij infecties tijdens de zwangerschap. Geraadpleegd september 2024, via lareb.nl.
  5. 5 SWAB. Richtlijn Approach to suspected Antibiotic Allergy, 2022. Via swab.nl.
  6. 6 RIVM. NethMap 2023. Consumption of antimicrobial agents and antimicrobial resistance among medically important bacteria in the Netherlands in 2021/MARAN, 2023. Monitoring of Antimicrobial Resistance and Antibiotic Usage in Animals in the Netherlands in 2022. Via rivm.nl.
  7. 7 Huidziekten.nl. Desensibilisatie bij penicilline allergie. Geraadpleegd september 2024, via huidziekten.nl.
  8. 8 Lareb. Diverse antiprotozoïca bij infecties tijdens de zwangerschap. Geraadpleegd september 2024, via lareb.nl.
  9. 9 Lareb. Diverse antiprotozoïca bij infecties tijdens de borstvoedingsperiode. Geraadpleegd september 2024, via lareb.nl.
  10. 10 LCI-richtlijn Humaanpapillomavirusinfectie – anogenitale wratten. Versie 25 juni 2024. Geraadpleegd december 2024, via lci.rivm.nl.