Samenstelling

Zie voor hulpstoffen de productinformatie van CBG/EMA of raadpleeg een apotheker.

Prednison Diverse fabrikanten

Toedieningsvorm: Tablet
Sterkte: 5 mg

Uitleg symbolen

XGVS	Dit geneesmiddel is niet opgenomen in het geneesmiddelen vergoedings systeem (GVS).
OTC	'Over the counter', dit geneesmiddel is een zelfzorgmiddel.
Bijlage 2	Aan de vergoeding van dit geneesmiddel zijn bepaalde voorwaarden verbonden, die zijn vermeld op bijlage 2 van de Regeling zorgverzekering.
Aanvullende monitoring	Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Extra aandacht wordt gevraagd voor onverwachte bijwerkingen. Meldt u dit via het meldformulier van het Lareb.

Samenstelling

Zie voor hulpstoffen de productinformatie van CBG/EMA of raadpleeg een apotheker.

Depo-Medrol (acetaat) Pfizer bv

Toedieningsvorm: Injectievloeistof, suspensie
Sterkte: 40 mg/ml
Verpakkingsvorm: flacon 1 ml, 5 ml

Methylprednisolon capsule Doorgeleverde bereiding

Toedieningsvorm: Capsule
Sterkte: 100 mg

Solu-Medrol (als Na-succinaat) Pfizer bv

Toedieningsvorm: Poeder voor infusievloeistof
Sterkte: 500 mg, 1000 mg

Toedieningsvorm: Poeder voor injectievloeistof
Sterkte: 40 mg
Verpakkingsvorm: solvens 1 ml ('Act-O-Vial')

Toedieningsvorm: Poeder voor injectievloeistof
Sterkte: 125 mg
Verpakkingsvorm: solvens 2 ml ('Act-O-Vial')

Uitleg symbolen

XGVS	Dit geneesmiddel is niet opgenomen in het geneesmiddelen vergoedings systeem (GVS).
OTC	'Over the counter', dit geneesmiddel is een zelfzorgmiddel.
Bijlage 2	Aan de vergoeding van dit geneesmiddel zijn bepaalde voorwaarden verbonden, die zijn vermeld op bijlage 2 van de Regeling zorgverzekering.
Aanvullende monitoring	Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Extra aandacht wordt gevraagd voor onverwachte bijwerkingen. Meldt u dit via het meldformulier van het Lareb.

Advies

Stimuleer ter preventie van (verergering van) met jicht geassocieerde cardiovasculaire en metabole aandoeningen een gezonde leefstijl. Behandel een acute jichtaanval kortdurend met colchicine, een hoge dosering van een oraal klassiek NSAID (diclofenac of naproxen) of oraal predniso(lo)n, afhankelijk van de comorbiditeit en comedicatie. Wissel van middel als na 3–5 dagen geen verbetering optreedt. Start indien de diagnose voldoende zeker is bij een indicatie voor urinezuurverlagende therapie met allopurinol, eventueel met tijdens de instellingsperiode colchicine of een NSAID.

Prednis(ol)on wordt bij reumatoïde artritis aanbevolen als overbruggingstherapie bij het starten of wijzigen van een ‘conventional synthetic disease modifying antirheumatic drug’ (csDMARD). Het kan ook worden overwogen bij het starten of wijzigen van een biological (bDMARD) of een ‘targeted synthetic’ DMARD (tsDMARD). Overweeg prednis(ol)on als onderhoudstherapie in een zo laag mogelijke dosis i.c.m. een csDMARD. Neem patiëntkenmerken in acht, en patiëntvoorkeuren, risico’s en alternatieven.

Geef bij een ernstige longaanval van astma bij volwassenen en kinderen (die ABCDE-stabiel zijn) salbutamol en eventueel bij volwassenen ook ipratropium. Geef tevens een orale predniso(lo)nkuur.

Start bij een minder ernstige longaanval van astma bij volwassenen een kortwerkende β₂-sympathicomimeticum (SABA) of verhoog de dosis. Overweeg daarnaast te starten met inhalatiecorticosteroïde (ICS) of formoterol-ICS of verhoog de dosis. Overweeg een orale predniso(lo)nkuur op basis van eerdere ervaring.

Geef een ABCDE-stabiele patiënt met een ernstige Chronisch obstructieve longziekte (COPD)-longaanval salbutamol; bij onvoldoende verbetering ook ipratropium. Geef bij verbetering een orale prednisolonkuur; verhoog de dosering van de luchtwegverwijders en/of pas de toedieningsvorm aan. Geef indien nodig een antibioticumkuur.

Verhoog bij een minder ernstige longaanval de dosering van de luchtwegverwijders. Geef afhankelijk van de mate van dyspneu een orale prednisolonkuur.

Onderhoudsbehandeling van COPD met orale corticosteroïden wordt in de eerstelijnszorg afgeraden; orale corticosteroïden hebben een geringe toegevoegde waarde bij de behandeling van mannen (de meeste deelnemers in klinisch onderzoek waren mannen) met stabiel COPD, maar de voordelen wegen niet op tegen de nadelen zoals de bijwerkingen verhoogde bloedglucoseconcentratie, hypertensie, bijniersuppressie en osteoporose.

Bij de ziekte van Crohn zijn systemisch werkende corticosteroïden, bv. betamethason en predniso(lo)n, effectiever dan het lokaalwerkende budesonide, maar veroorzaken meer bijwerkingen. Als bij milde tot matige ziekteactiviteit na twee tot vier weken lokale behandeling geen meetbare verbetering optreedt, wordt de behandeling veelal omgezet naar een systemische.

Bij colitis ulcerosa zijn systemisch werkende corticosteroïden (zoals prednisolon), effectiever dan lokaalwerkende corticosteroïden (zoals budesonide), maar ze veroorzaken meer bijwerkingen. Corticosteroïden worden als onderhoudstherapie ontraden.

Bij de behandeling van exacerbaties van contacteczeem kunnen orale corticosteroïden worden overwogen als kortdurende acute interventietherapie in de tweedelijnszorg.

Zie voor een advies bij de profylaxe van misselijkheid en braken bij behandeling van kanker: misselijkheid en braken bij chemo- en radiotherapie.

Offlabel indicatie: zie voor de plaats van prednison in de behandeling van Duchenne spierdystrofie (DMD) de geldende behandelrichtlijn op richtlijnendatabase.nl.

Offlabel indicatie: Behandeling van artrose bestaat primair uit oefentherapie. Bij mensen met artrose van de knie en overgewicht is gewichtsreductie aan te bevelen. Medicamenteuze therapie begint met intermitterend gebruik van paracetamol en/of een cutane NSAID, waarbij de voorkeur afhangt van de locatie van de artrose. Bij onvoldoende effect kan intermitterend een oraal NSAID worden toegepast (diclofenac, ibuprofen of naproxen). Incidenteel is een intra-articulaire injectie met een corticosteroïd mogelijk, als bovengenoemde middelen onvoldoende effectief of gecontra-indiceerd zijn. Overweeg in de tweedelijnszorg, afhankelijk van het aangedane gewricht (zie behandelplan), (offlabel) toepassing van duloxetine, predniso(lo)n, intra-articulair hyaluronzuur of eventueel tramadol.

Offlabel indicatie: Sumatriptan s.c. en medicinale zuurstof zijn eerstekeusmiddelen voor de aanvalsbehandeling van clusterhoofdpijn. Verapamil (offlabel) is middel van eerste keus voor de onderhoudsbehandeling van clusterhoofdpijn. Bij het opbouwen van langdurige profylaxe, en bij een zogenaamde 'verapamil drug holiday', kan overwogen worden om ter overbrugging oraal een prednis(ol)onkuur (offlabel) of lokaal een GON-injectie (blokkade van de achterhoofdszenuw, 'Greater Occipital Nerve') met methylprednisolon(/lidocaïne) (offlabel) te geven.

Advies

Behandeling van artrose bestaat primair uit oefentherapie. Bij mensen met artrose van de knie en overgewicht is gewichtsreductie aan te bevelen. Medicamenteuze therapie begint met intermitterend gebruik van paracetamol en/of een cutane NSAID, waarbij de voorkeur afhangt van de lokatie van de artrose. Bij onvoldoende effect kan intermitterend een oraal NSAID worden toegepast (diclofenac, ibuprofen of naproxen). Incidenteel is een intra-articulaire injectie met een corticosteroïd mogelijk, als bovengenoemde middelen onvoldoende effectief of gecontra-indiceerd zijn. Overweeg in de tweedelijnszorg, afhankelijk van het aangedane gewricht (zie behandelplan), (offlabel) toepassing van duloxetine, predniso(lo)n, intra-articulair hyaluronzuur of eventueel tramadol.

Methylprednisolon komt bij reumatoïde artritis in aanmerking als overbruggingstherapie bij starten of wijzigen van een ‘conventional synthetic disease modifying antirheumatic drug’ (csDMARD). Het kan ook worden overwogen bij starten of wijzigen van een biological (bDMARD) of een ‘targeted synthetic’ DMARD (tsDMARD).

Zie voor de behandeling van systemische lupus erythematodes (SLE) de richtlijnmodule 'Medicamenteuze behandeling – basis SLE' via richtlijnendatabase.nl.

Geef bij een ernstige longaanval van astma bij volwassenen en kinderen (die ABCDE-stabiel zijn) salbutamol en eventueel bij volwassenen ook ipratropium. Geef tevens een orale predniso(lo)nkuur.

Start bij een minder ernstige longaanval van astma bij volwassenen een kortwerkende β₂-sympathicomimeticum (SABA) of verhoog de dosis. Overweeg daarnaast te starten met inhalatiecorticosteroïde (ICS) of formoterol-ICS of verhoog de dosis. Overweeg een orale predniso(lo)nkuur op basis van eerdere ervaring.

Geef een ABCDE-stabiele patiënt met een ernstige Chronisch obstructieve longziekte (COPD)-longaanval salbutamol; bij onvoldoende verbetering ook ipratropium. Geef bij verbetering een orale prednisolonkuur; verhoog de dosering van de luchtwegverwijders en/of pas de toedieningsvorm aan. Geef indien nodig een antibioticumkuur.

Verhoog bij een minder ernstige longaanval de dosering van de luchtwegverwijders. Geef afhankelijk van de mate van dyspneu een orale prednisolonkuur.

Bij de ziekte van Crohn zijn systemisch werkende corticosteroïden, bv. betamethason en predniso(lo)n, effectiever dan het lokaalwerkende budesonide, maar veroorzaken meer bijwerkingen. Als bij milde tot matige ziekteactiviteit na twee tot vier weken lokale behandeling geen meetbare verbetering optreedt, wordt de behandeling veelal omgezet naar een systemische.

Bij colitis ulcerosa zijn systemisch werkende corticosteroïden (zoals prednisolon), effectiever dan lokaalwerkende corticosteroïden (zoals budesonide), maar ze veroorzaken meer bijwerkingen. Corticosteroïden worden als onderhoudstherapie ontraden.

Zie voor de standaardbehandeling van psoriasis: psoriasis.

Bij tuberculose komen corticosteroïden in aanmerking als adjuvante therapie bij behandeling van pericarditis tuberculosa en meningitis tuberculosa bij een normaal gevoelige M. tuberculosis. Bij alle andere vormen van tuberculose is er geen of onvoldoende bewijs voor effectiviteit van toevoegen van corticosteroïden.

Zie voor de standaardprofylaxe van misselijkheid en braken bij behandeling van kanker: misselijkheid en braken bij chemo- en radiotherapie.

Stimuleer ter preventie van (verergering van) met jicht geassocieerde cardiovasculaire en metabole aandoeningen een gezonde leefstijl. Behandel een acute jichtaanval kortdurend met colchicine, een hoge dosering van een oraal klassiek NSAID (diclofenac of naproxen) of oraal predniso(lo)n, afhankelijk van de comorbiditeit en comedicatie. Wissel van middel als na 3–5 dagen geen verbetering optreedt. Start indien de diagnose voldoende zeker is bij een indicatie voor urinezuurverlagende therapie met allopurinol, eventueel met tijdens de instellingsperiode colchicine of een NSAID.

Intra-articulair methylprednison kan eventueel door een arts die ervaring heeft met intra-articulaire injecties, worden toegepast bij acute jicht-monoartritis indien NSAID’s, orale corticosteroïden en colchicine onvoldoende effectief of gecontra-indiceerd zijn, of als het gewricht om diagnostische redenen toch al aangeprikt moet worden.

Offlabel: Sumatriptan s.c. en medicinale zuurstof zijn eerstekeusmiddelen voor de aanvalsbehandeling van clusterhoofdpijn. Verapamil (offlabel) is middel van eerste keus voor de onderhoudsbehandeling van clusterhoofdpijn. Bij het opbouwen van langdurige profylaxe, en bij een zogenaamde 'verapamil drug holiday', kan overwogen worden om ter overbrugging oraal een prednis(ol)onkuur (offlabel) of lokaal een GON-injectie (blokkade van de achterhoofdszenuw, 'Greater Occipital Nerve') met methylprednisolon(/lidocaïne) (offlabel) te geven.

Indicaties

Reumatologische aandoeningen zoals geselecteerde gevallen of bijzondere vormen (Felty-, Sjögren-syndroom) van reumatoïde artritis, incl. juveniele reumatoïde artritis, acuut reuma, lupus erythematodes disseminatus, polyarteriitis nodosa en andere vasculitiden, arteriitis temporalis, poly- en dermatomyositis.
Longaandoeningen zoals longaanval van astma of COPD, geselecteerde gevallen van sarcoïdose, allergische longaandoeningen (bv. eosinofiele longinfiltratie), cryptogene fibroserende alveolitis.
Maag-darmaandoeningen zoals colitis ulcerosa en ziekte van Crohn, m.n. bij een acute aanval van de ziekte; en bepaalde vormen van hepatitis.
Hematologische afwijkingen zoals auto-immuun hemolytische anemie, immuungemedieerde trombocytopenie bij volwassenen en reticulo-lymfoproliferatieve aandoeningen.
Nieraandoeningen: nefrotisch syndroom, vooral indien onderdeel van lupus erythematodes.
Endocrinologische aandoeningen zoals congenitale bijnierschorshyperplasie, endocriene exophthalmus.
Oncologische aandoeningen zoals lymfatische leukemieën (m.n. acute vormen), maligne lymfomen (ziekte van Hodgkin, non-Hodgkin-lymfoom), de ziekte van Kahler, gemetastaseerd mammacarcinoom, hypercalciëmie ten gevolge van skeletmetastasen of de ziekte van Kahler.
Neurologische aandoeningen zoals acute exacerbaties van multiple sclerose, hersenoedeem ten gevolge van hersenmetastasen.
Oogheelkundige aandoeningen zoals choroïdoretinitis, iridocyclitis, neuritis optica en pseudotumor orbitae.
Huidaandoeningen zoals pemfigus vulgaris en parapemphigus, erytrodermie, Stevens-Johnsonsyndroom, mycosis fungoides, bulleuze dermatitis herpetiformis.
Diversen:
- Als adjuvans bij heftige allergische en anafylactische reacties.
- Als immunosuppressivum bij orgaantransplantatie.
- Als adjuvans bij preventie van misselijkheid en braken bij behandeling van kanker met oncolytica met een ernstig emetogeen effect.

Offlabel

Duchenne-spierdystrofie.
Handartrose met een inflammatoir beeld van de PIP- en DIP-gewrichten.
Kortdurende profylaxe van clusterhoofdpijn: ter overbrugging bij opbouwen profylactische onderhoudsbehandeling, 'verapamil drug holiday' of bij exacerbatie.

Gerelateerde informatie

Indicaties

Systemische therapie

Reumatologische aandoeningen en collageenziekten: als adjuvans voor kortstondig gebruik bij reumatoïde artritis, incl. juveniele reumatoïde artritis. Tijdens een exacerbatie of als onderhoudstherapie in bepaalde gevallen van acute reumatische carditis, syndroom van Goodpasture (in combinatie met cytostatica), systemische lupus erythematodes (en lupus nefritis), polyarteriitis nodosa, arteriitis temporalis, systemische dermatomyositis (polymyositis).
Longaandoeningen zoals longaanval van astma of COPD, sarcoïdose, berylliose, fulminerende of gedissemineerde longtuberculose bij gelijktijdige toediening van tuberculosemiddelen, allergische longaandoeningen, Löffler-syndroom, longaandoeningen ten gevolge van aspiratie.
Maag-darmaandoeningen: colitis ulcerosa en ziekte van Crohn, bij een acute aanval van de ziekte; bij meer distaal gelokaliseerde vormen neemt ook rectale toediening een belangrijke plaats in.
Hematologische afwijkingen zoals auto-immuun hemolytische anemie, aplastische anemie, immuungemedieerde trombocytopenie bij volwassenen (uitsluitend i.v.).
Nieraandoeningen: nefrotisch syndroom, zonder uremie, van het idiopathische type of veroorzaakt door lupus erythematodes.
Endocrinologische aandoeningen zoals primaire of secundaire bijnierschorsinsufficiëntie, congenitale bijnierschorshyperplasie, niet-etterende thyroïditis.
Palliatieve behandeling van oncologische aandoeningen zoals leukemie en maligne lymfoom bij volwassenen, acute leukemie bij kinderen, ziekte van Kahler. Hypercalciëmie ten gevolge van skeletmetastasen of de ziekte van Kahler.
Neurologische aandoeningen zoals acute exacerbaties van multiple sclerose, hersenoedeem ten gevolge van primaire of gemetastaseerde tumoren.
Ernstige oogaandoeningen van allergische en inflammatoire aard, zoals choroïdoretinitis, iridocyclitis, diffuse uveïtis posterior, neuritis optica.
Huidaandoeningen zoals pemfigus, Stevens-Johnsonsyndroom, mycosis fungoides, dermatitis exfoliativa, bulleuze dermatitis herpetiformis, ernstige dermatitis seborrhoica, ernstige psoriasis.
Diversen:
- Als adjuvans bij heftige allergische en anafylactische reacties.
- Als immunosuppressivum bij orgaantransplantatie.
- Tuberculeuze meningitis met dreigend of reeds ingetreden subarachnoïdaal blok in combinatie met tuberculosemiddelen.
- Trichinose met neurologische of myocardiale implicatie.
- Als adjuvans bij preventie van misselijkheid en braken bij behandeling van kanker met oncolytica met een ernstig emetogeen effect.

Lokale therapie

bij articulaire en peri-articulaire aandoeningen zoals synovitis bij osteoartritis, reumatoïde artritis, posttraumatische osteoartritis, bursitis, epicondylitis, tendovaginitis.
intralaesionaal bij huidaandoeningen zoals keloïd, gelokaliseerde hypertrofische, geïnfiltreerde laesies van lichen planus, psoriasis, granuloma annulare en gelichenificeerd eczeem (inclusief neurodermitis), discoïde lupus erythematodes, huidafwijkingen aan de benen ten gevolge van diabetes mellitus (necrobiosis lipoidica) en alopecia areata.

GON-injectie (offlabel)

'Greater Occipital Nerve' (GON)-injectie voor profylaxe van clusterhoofdpijn: ter overbrugging bij opbouwen profylactische onderhoudsbehandeling, 'verapamil drug holiday' of bij exacerbatie.

Gerelateerde informatie

Doseringen

Klap alles open Klap alles dicht

In het algemeen

Volwassenen

In het algemeen wordt een kortdurende stootkuur, die min of meer abrupt kan worden gestaakt, een langdurige intensieve therapie of een chronische palliatieve therapie (bv. bij reumatoïde artritis) gegeven. Bij een langdurige intensieve therapie, afhankelijk van de ernst van het ziekteproces, beginnen met 0,5–1 mg/kg lichaamsgewicht, verdeeld over 2–4 giften; zo nodig verhogen. Bij voldoende resultaat geleidelijk de dagdosis verlagen en de toedieningsfrequentie verminderen tot 1 gift 1×/dag 's ochtends of 1× per 2 dagen (alternerende therapie). Hoe dichter de onderhoudsdosering wordt benaderd, hoe voorzichtiger de onttrekking moet plaatsvinden. Dit ter verkleining van de kans op recidief en bijnierschorsinsufficiëntie.

Jichtartritis

Volwassenen

Volgens de NHG-Standaard Artritis: 30 mg 1×/dag, gedurende 5 dagen; verleng tot 10 dagen bij verbetering maar onvoldoende herstel.

Reumatoïde artritis

Volwassenen

Volgens de NVR-Richtlijn Reumatoïde Artritis (RA): als overbruggingstherapie bij het starten of wijzigen van een DMARD: 30 mg of 15 mg per dag step-down; zo snel mogelijk afbouwen, binnen 3 maanden, om de cumulatieve dosis te beperken.

Als onderhoudstherapie in combinatie met een conventionele DMARD: zo laag mogelijk doseren: ≤7,5 mg/dag.

Longaanval astma of COPD

Volwassenen

Volgens de NHG-Behandelrichtlijn Geneesmiddelen en zuurstof in spoedeisende situaties (2024): 40 mg 1×/dag gedurende 5 tot 14 dagen.

Kinderen

Volgens de NHG-Behandelrichtlijn Geneesmiddelen en zuurstof in spoedeisende situaties (2024): 1 mg/kg lichaamsgewicht per dag in 2 giften, max. 40 mg/dag, gedurende 3 dagen. Indien gift wordt uitgebraakt, opnieuw toedienen. Verleng de behandelduur naar 5 dagen bij ziekenhuisopname vanwege astma in de afgelopen 3 jaar, longaanval in de afgelopen 3 jaar en/of orale corticosteroïdkuur in de afgelopen 3 jaar, of IC-opname vanwege astma in de afgelopen 5 jaar.

Offlabel: Duchenne-spierdystrofie

Kinderen vanaf ongeveer 5 jaar

Volgens de VRA-richtlijn Duchenne spierdystrofie (DMD): 0,75 mg/kg lichaamsgewicht per dag bij voorkeur in de ochtend, max. 30 mg per dag. Start met een intermitterend schema van 10 dagen wel behandelen en 10 dagen niet behandelen. Start de behandeling rond de leeftijd van 5 jaar. Evalueer jaarlijks het schema en de dosering.

Offlabel: handartrose

Volwassenen

Volgens de NVR-richtlijn Behandeling van handartrose: alleen bij handartrose met een inflammatoir beeld van de PIP- en DIP-gewrichten: max. 10 mg/dag gedurende enkele weken.

Offlabel: kortdurende profylaxe van clusterhoofdpijn

Volwassenen

Volgens de NVN-richtlijn Hoofdpijn, module Clusterhoofdpijn (2023): begindosering 60 mg/dag, iedere 5 dagen afbouwen met 5 mg. Een ander schema is: begindosering 100 mg/dag gedurende 5 dagen, afbouwen met 20 mg per 3 dagen. Wees terughoudend met het gebruik (bv. maximaal 1×/jaar een kuur), vanwege cumulerende risico's van corticosteroïden, zoals osteoporose.

Toediening

De tablet innemen vóór of tijdens de maaltijd met melk of water.
Maagirritatie kan worden voorkomen door inname tijdens of vlak na het eten.

Doseringen

Klap alles open Klap alles dicht

In het algemeen

Volwassenen

De laagst mogelijke dosis gebruiken en de dosering geleidelijk verminderen zodra dat mogelijk is.

Intraveneus als injectie of infusie of intramusculair (als Na-succinaat): begindosering 10–500 mg per dag, afhankelijk van de indicatie, soms meer. Begindoses tot 250 mg i.v. toedienen in ten minste 5 min, hogere doses in ten minste 30 min. De daarop volgende doses kunnen i.v. of i.m. worden gegeven. I.v.-injectie heeft de voorkeur voor het inzetten van de therapie bij spoedgevallen. Overweeg na de eerste noodperiode een langer werkend injecteerbaar preparaat of een oraal preparaat.

Intramusculair (acetaat) (= depotpreparaat): wanneer een langdurig effect wordt beoogd, de dagelijkse dosis met 7 vermenigvuldigen en in 1 wekelijkse injectie toedienen.

Kinderen

Intramusculair of intraveneus (als Na-succinaat): op geleide van de ernst van de toestand en de respons van de patiënt; niet lager dan 0,5 mg/kg lichaamsgewicht per 24 uur. Raadpleeg het Kinderformularium van het NKFK voor doseringen bij specifieke indicaties.

Als adjuvans bij levensbedreigende toestand

Volwassenen

Intraveneus (als Na-succinaat) in ten minste 30 min: 30 mg/kg lichaamsgewicht, zo nodig elke 4–6 uur, gedurende 48 uur.

Stoottherapie bij exacerbatie van reumatologische aandoeningen, systemische lupus erythematodes en aandoeningen met oedeem zoals glomerulonefritis en lupus nefritis

Volwassenen

Intraveneus (als Na-succinaat) in ten minste 30 min: 250 mg/dag of meer gedurende enkele dagen (gewoonlijk max. 5 dagen).

Reumatoïde artritis

Volwassenen

Volgens de fabrikant: intramusculair (acetaat): onderhoudsdosering 40–120 mg 1×/week.

Volgens de NVR-richtlijn Reumatoïde Artritis (RA), module Glucocorticoïden bij reumatoïde artritis (2019): bij het starten of wijzigen van een DMARD: intramusculair (acetaat): een enkele dosis van 80-120 mg als overbruggingstherapie.

Astma-longaanval

Volwassenen

Intramusculair (acetaat): 80–120 mg. Effect treedt op binnen 6–48 uur en kan enkele dagen tot 2 weken aanhouden.

Acute respiratory distress syndrome

Volwassenen

Volgens de NVIC-richtlijn Acute Respiratory Distress Syndrome, module Corticosteroïden (2024): bij PaO ₂/FiO ₂ < 200 mmHg, binnen 24-72 uur starten met:

intraveneus (als Na-succinaat): 1 mg/kg ideaal lichaamsgewicht per dag op dag 1-14. Vervolgens afbouwen: 0,5 mg/kg/dag op dag 15-21; 0,25 mg/kg/dag op dag 22-25; 0,125 mg/kg/dag op dag 26-28. Ideaal lichaamsgewicht is voor mannen 50 + [0,91 × (lengte in cm – 154,4)] en voor vrouwen 45,5 + [0,91 × (lengte in cm – 152,4)].

Allergische rinitis

Volwassenen

Intramusculair (acetaat): 80–120 mg. Symptoomverbetering treedt op binnen 6 uur en kan enkele dagen tot 3 weken aanhouden.

Adrenogenitaal syndroom

Volwassenen

Intramusculair (acetaat): 40 mg 1× per 2 weken.

Stoottherapie bij relaps van multiple sclerose

Volwassenen

Volgens de fabrikant: intraveneus (als Na-succinaat) in ten minste 30 min: 500 mg/dag of 1000 mg/dag gedurende 3 of 5 dagen.

Volgens de NICE-guideline 'Multiple sclerosis in adults: management' (2022), module ' 1.7 Relapse and exacerbation': oraal: 500 mg/dag gedurende 5 dagen. Of als alternatief intraveneus (als Na-succinaat): 1000 mg/dag gedurende 3 tot 5 dagen.

Dermatitis

Volwassenen

Intramusculair (acetaat): Bij acute ernstige dermatitis veroorzaakt door bepaalde planten (zoals Rhus toxicodendron): 80–120 mg eenmalig; veelal treedt binnen 8–12 uur verlichting op. Bij chronische contacteczeem de injectie zo nodig na 5 of 10 dagen herhalen. Bij dermatitis seborrhoicum: 80 mg 1×/week.

Huidaandoeningen

Volwassenen

Intramusculair (acetaat): 40–120 mg 1×/week, gedurende 1–4 weken.

Orgaantransplantatie (preventie of behandeling van afstoting)

Volwassenen

Intraveneus (als Na-succinaat) in ten minste 30 min: 250–2000 mg elke 24–48 uur totdat de toestand zich stabiliseert, meestal niet langer dan 48–72 uur.

Als adjuvans ter preventie van misselijkheid en braken bij cytostaticagebruik

Volwassenen

Intraveneus (als Na-succinaat) in ten minste 5 min: 250 mg 1 uur voorafgaand aan chemotherapie, vervolgens 250 mg aan het begin van of 1 uur na chemotherapie, gevolgd door 250 mg 3–6 uur na chemotherapie. Raadpleeg voor een overzicht welke anti-emetische middelen per emetogene risicocategorie worden gegeven: Misselijkheid en braken bij chemo- en radiotherapie.

Lokale therapie bij (peri-)articulaire aandoeningen

Volwassenen

Intra-articulair, intrabursaal (acetaat): per keer 4–10 mg in een klein gewricht, 10–40 mg in een middelgroot gewricht en 20–80 mg in een groot gewricht. In chronische gevallen: 1–5 injecties per week.

In peesschede, ganglia (acetaat): 4–30 mg per keer, zo nodig herhalen.

Lokale behandeling bij hand- en polsklachten

Volwassenen

Volgens de NHG-Standaard Hand- en polsklachten (aanpassing jan 2024):

In peesschede (acetaat): bij carpale-tunnelsyndroom en tendovaginitis van De Quervain 20 mg per keer en bij triggervinger 10 mg per keer. Herhaal de injectie eventueel eenmalig bij geen effect na 4–6 weken. Indien de klachten recidiveren, herhaal de injectie dan alleen als het effect duidelijk aanwezig en langdurig was, en niet eerder dan 3–6 maanden na de laatste injectie.

In peesschede (acetaat): bij CMC-I-handartrose, incidenteel bij acute exacerbatie van lokale klachten die onvoldoende reageren op pijnstilling: 20 mg per keer. Controleer het effect na 4–6 weken.

Lokale therapie bij huidaandoeningen

Volwassenen

Intralaesionaal (acetaat): 1–4 injecties à 20–60 mg.

Offlabel: GON-injectie voor profylaxe van clusterhoofdpijn

Volwassenen

Volgens de NVN-richtlijn Hoofdpijn, module Clusterhoofdpijn (2023): subcutaan (acetaat): 80 mg nabij de nervus occipitalis major (GON) als eenmalige injectie; zo nodig na minimaal 3 maanden de injectie herhalen.

Een stoottherapie kan zo nodig worden herhaald (niet eerder dan na een week) als effect uitblijft of de status dit noodzakelijk maakt.

Depo-Medrol injectievloeistof (suspensie) schudden voor gebruik.

Bijwerkingen

Vocht- en elektrolytenevenwicht: natrium- en vochtretentie, kaliumverlies, hypokaliëmische alkalose.

Bewegingsapparaat: spierzwakte en spieratrofie (steroïdmyopathie), osteoporose met kans op compressiefracturen van de wervels, aseptische botnecrose (vooral van de femur- en humeruskoppen).

Maag-darmstelsel: ulcus pepticum met meer kans op bloeding en (gemaskeerde) perforatie, pancreatitis, oesofagitis.

Huid: vertraagde wondgenezing, dunne kwetsbare huid, petechiën en ecchymose, erytheem van het gelaat, acne, striae, urticaria, rosacea-achtige dermatitis.

Bloed- en lymfestelsel: erytro- en granulocytose, matige leukocytose, lymfo- en eosinopenie.

Zenuwstelsel: intracraniële drukverhoging met papiloedeem (pseudotumor cerebri), vooral bij kinderen tijdens of kort na snelle onttrekking, convulsies, vertigo, hoofdpijn.

Endocrien: menstruatiestoornis, erectiestoornis, hirsutisme, Cushingsyndroom, groeiremming bij kinderen, remming van hypothalamus-hypofyse-bijnier-as, met kans op bijnierschorsinsufficiëntie ten tijde van stress (zoals trauma, operatie en ziekte), verlaagde koolhydraattolerantie, waardoor latente diabetes mellitus manifest kan worden.

Oog: subcapsulaire lenscataracten, glaucoom, centrale sereuze chorioretinopathie, wazig zien.

Psyche: stemmingsveranderingen, euforie, angst, prikkelbaarheid, depressie, slapeloosheid, psychose.

Stofwisseling: negatieve stikstofbalans door eiwitafbraak, gewichtstoename, centripetale vetzucht (gelaat, romp), versterkt door toename van de eetlust (te beperken door dieetmaatregelen), hypercholesterolemie, hypertriglyceridemie.

Hart en bloedvaten: hartfalen bij gepredisponeerde patiënten, bradycardie (bij hoge dosering), hypertensie, atherosclerose, trombo-embolie, vasculitis (ook als onthoudingsverschijnsel na langdurige therapie).

Overige: verhoogde gevoeligheid voor infecties en maskering van klinische verschijnselen, verstoorde immuunrespons. Overgevoeligheidsreacties (waaronder anafylactische reacties).

Na langdurige therapie kan staken van de toediening van corticosteroïden een corticosteroïdonthoudingssyndroom tot gevolg hebben, begeleid door koorts, myalgie, artralgie en malaise; dit kan zelfs zonder tekenen van bijnierschorsinsufficiëntie optreden.

Bijwerkingen

Voeding en stofwisseling: natrium- en vochtretentie, hypokaliëmische alkalose, metabole acidose, dyslipidemie, toegenomen eetlust (wat kan leiden tot gewichtstoename), lipomatose, verlaagde glucosetolerantie (waardoor latente diabetes mellitus manifest kan worden).

Bewegingsapparaat: spierzwakte en spieratrofie (steroïdmyopathie), osteoporose met kans op compressiefracturen van de wervels of pathologische fracturen, neuropathische artropathie, aseptische botnecrose (vooral van de femur- en humeruskoppen), peesruptuur (vooral van de achillespees), pijnaanvallen na injectie (na intra-articulaire, peri-articulaire en peesschede-injecties).

Maag-darmstelsel: ulcus pepticum met meer kans op bloeding en (gemaskeerde) perforatie, darmperforatie, peritonitis, acute pancreatitis (bij hoge doses), oesofagitis, misselijkheid, braken, onaangename smaak in de mond, dyspepsie, buikpijn, opgezette buik en diarree. Herhaalde puls-therapie met i.v.-methylprednisolon kan (meestal bij een aanvangsdosis van ≥ 1 gram per dag) hepatotoxiciteit, zoals acute hepatitis, veroorzaken.

Huid: vertraagde wondgenezing, dunne kwetsbare huid, petechiën en ecchymose, striae, erytheem, jeuk, hyper- of hypopigmentatie, toegenomen transpiratie, verminderde respons bij huidtesten, acne, allergische reacties zoals angio-oedeem en urticaria, versnelde groei van Kaposi-sarcoom (waarschijnlijk reversibel).

Hart: hartfalen bij daarvoor gevoelige patiënten. Na snelle i.v.-toediening van hoge doses (> 0,5 g methylprednisolonnatriumsuccinaat in < 10 min) zijn hartaritmieën, circulatoire collaps en hartstilstand gemeld. Tevens kan bradycardie optreden, onafhankelijk van de infusiesnelheid of -duur.

Bloed en bloedvaten: leukocytose, trombotische voorvallen, longembolie, hypertensie, hypotensie, blozen.

Zenuwstelsel: epidurale lipomatose, intracraniële drukverhoging met papiloedeem (pseudotumor cerebri), vooral bij kinderen bij snel afbouwen van de behandeling, convulsies, amnesie, duizeligheid, vertigo, hoofdpijn.

Endocrien: menstruatiestoornis, hirsutisme, Cushingsyndroom, belemmering van de groei bij kinderen, remming van hypothalamus-hypofyse-bijnieras, met kans op bijnierschorsinsufficiëntie ten tijde van stress (zoals trauma, operatie en ziekte).

Oog: chorioretinopathie, cataract, glaucoom, exoftalmie, wazig zien. Zeldzame gevallen van blindheid gepaard gaande met intralaesionale behandeling rondom het gezicht en hoofd.

Psychisch: verwardheid, prikkelbaarheid, depressie, euforie, slapeloosheid, angst, gedragsstoornissen, stemmingswisselingen, persoonlijkheidsveranderingen, psychose, zelfmoordgedachten. Ook kunnen bestaande emotionele instabiliteit en psychotische neigingen verergeren.

Onderzoeken: verlaagde glucosetolerantie, daling kalium in bloed, stijging calcium in urine, stijging van ASAT, ALAT, AF en ureum in bloed.

Overige: verhoogde gevoeligheid voor infecties en maskering van klinische verschijnselen. Geneesmiddelenovergevoeligheid, anafylactische en anafylactoïde reactie. Hik. Reactie op de toedieningsplaats, steriel abces, perifeer oedeem, vermoeidheid, malaise. Feochromocytoomcrisis.

Na langdurige therapie kan staken van de toediening van corticosteroïden een abstinentiesyndroom tot gevolg hebben, begeleid door koorts, myalgie, artralgie en malaise; dit kan zelfs zonder tekenen van bijnierschorsinsufficiëntie optreden.

Interacties

Vaccinatie met levende virussen bij gebruik van een immunosuppressieve dosering is gecontra-indiceerd. Toediening van geïnactiveerde virus- of bacteriële vaccins is mogelijk niet effectief.
Enzyminductoren, zoals carbamazepine, fenobarbital, fenytoïne en rifampicine, kunnen de werking van corticosteroïden verminderen. De interactie is alleen relevant bij behandeling langer dan twee weken. Zowel bij starten als bij staken van de enzyminductor de corticosteroïddosering zo nodig bijstellen.
Wees voorzichtig bij gelijktijdige toediening van CYP3A-remmers, waaronder cobicistat en ritonavir, omdat een toename van systemische bijwerkingen van het corticosteroïd kan optreden.
Oestrogenen kunnen het effect van corticosteroïden versterken.
De werking van zowel ciclosporine als corticosteroïden kan toenemen bij gelijktijdige toediening.
De respons op anticoagulantia kan veranderen, daarom de INR extra controleren.
Bij gelijktijdig gebruik van lisdiuretica, thiazide-diuretica of amfotericine B is er meer kans op hypokaliëmie.
De toxische grens van digoxine kan eerder bereikt zijn.
Gelijktijdig gebruik met NSAID's leidt tot een additief ulcerogeen effect.
De behoefte aan insuline of orale bloedglucoseverlagende middelen bij diabetici kan toenemen.
De respons op somatropine kan verminderen.
De plasmaspiegel van isoniazide kan dalen.
De eliminatie van salicylaten kan worden versneld; bij het staken van de behandeling neemt de kans op salicylaatintoxicatie toe.
Hoge doses corticosteroïden kunnen neuromusculair blokkerende stoffen antagoneren en de kans op myopathie verhogen.
Bij combinatie met ACE-remmers is er meer kans op het optreden van veranderingen in bloedceltellingen.
Huidreacties veroorzaakt door allergietesten kunnen worden onderdrukt.

Interacties

Toediening van levende of verzwakt levende vaccins bij gebruik van een immunosuppressieve dosering in de voorgaande drie maanden is gecontra-indiceerd. Toediening van geïnactiveerde virus- of bacteriële vaccins is mogelijk niet effectief;
Enzyminductoren, zoals carbamazepine, fenobarbital, fenytoïne en rifampicine, kunnen de werking van corticosteroïden verminderen. De interactie is alleen relevant bij behandeling langer dan twee weken. Zowel bij starten als bij staken van de enzyminductor de corticosteroïd-dosering zo nodig bijstellen;
Wees voorzichtig bij gelijktijdige toediening van CYP3A4-remmers (bv. cobicistat, HIV-proteaseremmers, claritromycine, erytromycine, itraconazol, ketoconazol, grapefruit-/pompelmoessap), omdat een toename van systemische bijwerkingen van het corticosteroïd kan optreden;
Wees voorzichtig bij combinatie met cyclofosfamide en tacrolimus;
(Fos)aprepitant kan de blootstelling aan methylprednisolon verhogen;
Oestrogenen kunnen het effect van corticosteroïden versterken;
Hoge doses methylprednisolon en ciclosporine kunnen elkaars plasmaconcentratie verhogen; gelijktijdige toediening heeft geleid tot convulsies;
De respons op anticoagulantia kan veranderen, daarom de INR extra controleren;
Bij gelijktijdig gebruik van kaliumonttrekkende diuretica (zoals thiazide-diuretica), amfotericine B, xanthinederivaten of β₂-agonisten is er meer kans op hypokaliëmie;
Gelijktijdig gebruik met NSAID's leidt tot een additief ulcerogeen effect;
De behoefte aan insuline of orale bloedglucoseverlagende middelen bij diabetici kan toenemen;
De respons op somatropine kan verminderen;
De plasmaspiegel van isoniazide kan dalen;
De eliminatie van salicylaten kan worden versneld; bij het staken van de behandeling neemt de kans op salicylaatintoxicatie toe;
Het effect van cholinesteraseremmers bij myasthenia gravis kan afnemen.

Zwangerschap

Placenta-passage: prednis(ol)on passeert de placenta nauwelijks. De foetale serumconcentratie is ca. 10% van de maternale concentratie. Langdurig gebruik van een hoge dosis kan verzadiging van de placenta-enzymen veroorzaken, waardoor er grotere hoeveelheden corticosteroïden de placenta kunnen passeren.

Teratogenese: Bij dieren in hoge doses schadelijk gebleken (schisis). Bij de mens geen aanwijzingen voor schadelijkheid.

Farmacologisch effect: Bij chronisch gebruik in hogere doseringen (≥ 10 mg/dag prednison) is intra-uteriene groeivertraging beschreven. Chronisch gebruik in het 3^e trimester kan neonatale bijnierschorssuppressie veroorzaken; kenmerken hiervan zijn neonatale hypoglykemie, hypotensie en elektrolytverstoringen. Ook kan gebruik aan het eind van de zwangerschap leiden tot verstoring van de immuunrespons, waardoor het kind vatbaarder voor infecties kan zijn in de eerste 6-12 maanden.

Advies: Kan worden gebruikt mits zo kort en zo laag mogelijk gedoseerd.

Vruchtbaarheid: Bij gebruik van prednisolon in hoge doses gedurende een lange periode (30 mg/dag gedurende minimaal 4 weken) zijn bij vruchtbare mannen reversibele stoornissen van spermatogenese waargenomen die een aantal maanden na staken van de behandeling aanhielden.

Informatie van Lareb over dit middel bij zwangerschap

Zwangerschap

Methylprednisolon passeert de placenta.

Teratogenese: Bij dieren in hoge doses schadelijk gebleken (schisis). Bij de mens geen duidelijke aanwijzingen voor schadelijkheid.

Farmacologisch effect: Bij chronisch gebruik van corticosteroïden in hogere doseringen is intra-uteriene groeivertraging beschreven. Chronisch gebruik in het 3^e trimester kan neonatale bijnierschorssuppressie veroorzaken; kenmerken hiervan zijn neonatale hypoglykemie, hypotensie en elektrolytverstoringen. Ook kan gebruik aan het eind van de zwangerschap leiden tot verstoring van de immuunrespons, waardoor het kind vatbaarder voor infecties kan zijn in de eerste 6-12 maanden.

Advies: Kan worden gebruikt, mits zo kort en zo laag mogelijk gedoseerd.

Informatie van Lareb over dit middel bij zwangerschap

Lactatie

Overgang in de moedermelk: In geringe mate. Bij systemisch gebruik van doseringen tot 80 mg per dag is de relatieve kinddosis 1-5%. De halfwaardetijd in de borstvoeding bedraagt ca. 2,5 uur.

Farmacologisch effect: Nadelige effecten op de zuigeling zijn niet gemeld, ook niet bij kortdurende toediening van hogere doses.

Advies: Kan worden gebruikt. Bij langer durend gebruik (zoals bij behandeling van een auto-immuunziekte) overwegen om na inname 3–4 uur te wachten met voeden. Bij gebruik van een hogere dosis gedurende langere tijd, de groei en ontwikkeling van het kind extra controleren.

Informatie van Lareb over dit middel bij lactatie

Lactatie

Overgang in de moedermelk: In geringe mate (bij een orale dosis van max. 80 mg/dag).

Advies: Kan waarschijnlijk veilig worden gebruikt. Bij intraveneus gebruik van 1 g/dag bij MS gedurende enkele dagen, de moedermelk tot 2–4 uur na het infuus afkolven en afvoeren. Bij gebruik van een hogere dosis corticosteroïd gedurende langere tijd, de groei en ontwikkeling van het kind extra controleren.

Overig: Door een injectie van een hoge dosering kan de borstvoeding afnemen.

Informatie van Lareb over dit middel bij lactatie

Contra-indicaties

ulcus ventriculi en ulcus duodeni;
acute infectieuze processen, m.n. virusinfecties en systemische schimmelinfecties;
parasitaire infecties, tropische worminfecties.

Zie voor meer contra-indicaties de rubriek Interacties.

Contra-indicaties

Systemische therapie

ulcus ventriculi en ulcus duodeni;
acute infectieuze processen, vooral virusinfecties en systemische schimmelinfecties;
parasitaire infecties, tropische worminfecties;
zie ook de rubriek Interacties.

Lokale therapie

infectie van de plaats van aandoening, bv. septische artritis ten gevolge van gonorroe of tuberculose;
bacteriëmie of systemische schimmelinfecties;
instabiliteit van het gewricht.

Verder intrathecaal gebruik (Depo-Medrol en Solu-Medrol) en intraveneus gebruik (Depo-Medrol).

Waarschuwingen en voorzorgen

Bij langdurig gebruik wordt regelmatig oogheelkundig onderzoek aanbevolen. Controleer ook de bloedglucosespiegel regelmatig. Bij risicofactoren voor maagcomplicaties kan profylactisch gebruik van een maagbeschermer noodzakelijk zijn.

Het risico op fracturen neemt toe, vooral bij langdurig gebruik van hogere doseringen. Besteed aandacht aan leefstijladviezen en inname van voldoende calcium en vitamine D₃. Medicatie ter preventie van fracturen is geïndiceerd bij gebruik van glucocorticoïden met een verwachte duur > 3 maanden, afhankelijk van de dosis en de leeftijd. Zie de aanbevelingen in de NIV-richtlijn Osteoporose en fractuurpreventie, module Medicatie voor fractuurpreventie bij glucocorticoïden (2022).

Onderdrukking van de HPA-as (steroïdgeïnduceerde bijnierschorsinsufficiëntie) kan optreden bij langdurige behandeling. Om acute adrenale insufficiëntie te voorkomen, de corticosteroïdbehandeling altijd geleidelijk afbouwen, verspreid over weken of maanden naargelang de dosis en de duur van de behandeling. Bij stress (operatie, trauma, infectie) tijdens of gedurende een halfjaar ná een langdurige behandeling, kan een tijdelijke dosisverhoging ofwel opnieuw behandelen met corticosteroïden noodzakelijk zijn.

Tijdens gebruik bestaat een verhoogde gevoeligheid voor infectie met maskering van de klinische verschijnselen van infectie en ontsteking. Bij een bacteriële infectie zo mogelijk eerst de verwekker bepalen en de infectie behandelen alvorens met de toediening van glucocorticoïden te beginnen. Latente infecties veroorzaakt door bijvoorbeeld Mycobacterium, Pneumocystis jiroveci, Strongyloides en Entamoeba histolytica kunnen manifest worden.

Wees voorzichtig bij (vanwege meer kans op complicaties):

ulcuslijden in de voorgeschiedenis;
colitis ulcerosa met een dreigende perforatie of met een pyogene infectie (zoals een abces);
latente tuberculose;
psychische stoornis in de voorgeschiedenis;
osteoporose;
hypertensie;
diabetes mellitus;
eerder door glucocorticoïd veroorzaakte myopathie;
epilepsie;
oculaire herpes vanwege een mogelijke perforatie van de cornea.

Bij een verminderde leverfunctie heeft het gebruik van prednisolon de voorkeur boven prednison, omdat in dit geval de omzetting van prednison in prednisolon verminderd kan zijn.

Wees voorzichtig bij systemische sclerose omdat bij een dagdosering van ≥ 15 mg prednisolon een verhoogde incidentie van (mogelijk fatale) renale crisis met hypertensie en verminderde urineproductie is waargenomen. Controleer bloeddruk en nierfunctie regelmatig. Bij verdenking op renale crisis de bloeddruk intensief reguleren.

De groei en ontwikkeling van kinderen nauwlettend volgen bij langdurig gebruik; om groeiremming te voorkomen streven naar een alternerende dosering.

Bij ouderen kunnen de gebruikelijke bijwerkingen van systemische corticosteroïden gepaard gaan met ernstiger gevolgen.

Bij visuele veranderingen, zoals wazig zien, een oogarts raadplegen. Cataract, glaucoom en centrale sereuze chorioretinopathie zijn gemeld na gebruik van corticosteroïden.

Waarschuwingen en voorzorgen

Controles: verricht regelmatig oogheelkundig onderzoek bij langdurig gebruik, vanwege het risico op cataract en glaucoom. Verricht ook routine laboratoriumtesten (zoals urineonderzoek, bloedglucose, bloeddruk, lichaamsgewicht en radiografie van de thorax). Controleer patiënten met bestaande cardiovasculaire risicofactoren extra op het ontstaan van bijwerkingen zoals dyslipidemie en hypertensie (vooral bij hoge doses en bij langdurig gebruik). Complicaties van de behandeling met glucocorticoïden zijn afhankelijk van de dosis en de behandelduur.

Het risico op fracturen neemt toe, vooral bij langdurig gebruik van hogere doseringen. Besteed aandacht aan leefstijladviezen en inname van voldoende calcium en vitamine D₃. Medicatie ter preventie van fracturen is geïndiceerd bij gebruik van glucocorticoïden met een verwachte duur > 3 maanden, afhankelijk van de dosis en de leeftijd. Zie de aanbevelingen in de NIV-richtlijn Osteoporose en fractuurpreventie, module Medicatie voor fractuurpreventie bij glucocorticoïden (2022).

Onderdrukking van de HPA-as (steroïdgeïnduceerde bijnierschorsinsufficiëntie) kan optreden bij langdurige behandeling. Om acute adrenale insufficiëntie te voorkomen, de corticosteroïdbehandeling altijd geleidelijk afbouwen, verspreid over weken of maanden naargelang de dosis en de duur van de behandeling. Tussentijds optreden van ziekte, letsel of operaties gedurende langdurige behandeling vereist een tijdelijke dosisverhoging van een snelwerkend corticosteroïd; ook na staken van de behandeling kan het nodig zijn om in dergelijke gevallen tijdelijk weer met corticosteroïden te behandelen.

Tijdens gebruik bestaat een verhoogde gevoeligheid voor infectie met maskering van de klinische verschijnselen van infectie en ontsteking. Bij een bacteriële infectie zo mogelijk eerst de verwekker bepalen en de infectie behandelen alvorens met de toediening van glucocorticoïden te beginnen. Waterpokken en mazelen kunnen bij niet-immune patiënten een ernstiger en zelfs fataal beloop hebben; blootgestelde patiënten direct onder medische behandeling stellen. Het gebruik bij actieve tuberculose beperken tot die gevallen van fulminerende of gedissemineerde tuberculose en hierbij een adequaat tuberculostaticum geven. Bij latente tuberculose of bij tuberculinereactiviteit chemoprofylaxe geven tijdens langdurige behandeling.

Comorbiditeit: vanwege meer kans op complicaties voorzichtig zijn bij: gastro-intestinaal ulcuslijden in de voorgeschiedenis, diverticulitis, colitis ulcerosa met een dreigende perforatie of met een pyogene infectie (zoals een abces), recente darmanastomosen, feochromocytoom, eerder door glucocorticoïd veroorzaakte myopathie, gestoorde leverfunctie, nierinsufficiëntie, hypothyroïdie, diabetes mellitus, hartfalen, trombo-embolische aandoeningen, osteoporose, myasthenia gravis, epilepsie, psychiatrische voorgeschiedenis, glaucoom en oculaire herpes vanwege een mogelijke perforatie van de cornea. Glucocorticoïdbehandeling kan verschijnselen gerelateerd aan maag-darmaandoeningen, zoals een (peptisch) ulcus, perforatie, obstructie, pancreatitis of peritonitis, maskeren. Bij multiple sclerose is niet aangetoond dat corticosteroïden invloed hebben op de progressie van de ziekte. Wees voorzichtig bij systemische sclerose, omdat een verhoogde incidentie van sclerodermale niercrisis is waargenomen.

Thyrotoxische periodieke paralyse (TPP) kan optreden bij patiënten met hyperthyroïdie en met door methylprednisolon geïnduceerde hypokaliëmie. Bij verschijnselen van spierzwakte, vooral bij patiënten met hyperthyroïdie, kan sprake zijn van TPP. Als dit wordt vermoed, het kaliumgehalte in bloed onmiddellijk controleren en adequaat behandelen.

Acute, gegeneraliseerde myopathie van oculaire en respiratoire spieren, eventueel leidend tot tetraparese, is beschreven tijdens gebruik van hoge doses glucocorticoïden, meestal bij bestaande afwijkingen in de neuromusculaire transmissie (bv. myasthenia gravis) of bij gelijktijdige behandeling met neuromusculaire blokkers. Na staken van de behandeling kan het herstel enkele weken tot jaren duren.

Bij behandeling van hematologische maligniteiten (met of zonder andere chemotherapeutica) is tumorlysissyndroom (TLS) gemeld. Patiënten met veel kans op TLS nauwlettend controleren en passende voorzorgsmaatregelen nemen.

Anafylactische reacties zijn voorgekomen bij behandeling met parenterale glucocorticoïden. Daarom vóór toediening de aangewezen voorzorgsmaatregelen nemen, in het bijzonder wanneer de patiënt eerder allergisch reageerde op een geneesmiddel.

De groei en ontwikkeling van kinderen nauwlettend volgen bij langdurig gebruik, in verband met de groeiremmende werking van corticosteroïden.

Bij ouderen kunnen de gebruikelijke bijwerkingen van systemische corticosteroïden gepaard gaan met ernstiger gevolgen.

Systemische corticosteroïden zijn niet geïndiceerd voor behandeling van traumatisch hersenletsel. In meerdere onderzoekscentra is een toegenomen mortaliteit twee weken na toediening waargenomen, een causaal verband is echter niet vastgesteld.

Routinematige toepassing bij septische shock wordt niet aanbevolen, wegens een mogelijk verhoogde mortaliteit in bepaalde subgroepen van patiënten (met een verhoogd serumcreatininegehalte (> 2,0 mg/dl) of met een secundaire infectie). In geval van een gelijktijdige bijnierinsufficiëntie geldt een uitzondering; dan dient een adequate aanvullende dosis corticosteroïd te worden gegeven.

Bij lokale therapie kan een duidelijke toename van de pijn, gepaard met lokale zwelling, verdere beperking van de mobiliteit van het gewricht, koorts en malaise duiden op septische artritis. Bij bevestiging van de diagnose sepsis de lokale behandeling met glucocorticoïdinjecties onderbreken.

Overdosering

Zie voor symptomen en behandeling de monografie corticosteroïden op vergiftigingen.info.

Overdosering

Zie voor symptomen en behandeling de monografie corticosteroïden op vergiftigingen.info.

Eigenschappen

Prednison zelf is onwerkzaam en wordt in de lever omgezet in de werkzame stof prednisolon, dat glucocorticoïde eigenschappen heeft; de mineralocorticoïde werking is gering.

Kinetische gegevens

Resorptie	goed. Na absorptie vindt omzetting plaats in het actieve prednisolon ('first pass'-metabolisme).
T _max	1–2 uur (prednisolon).
Eiwitbinding	ca. 90% (prednisolon), met hoge affiniteit voor transcortine en lage affiniteit voor albumine. Bij doses > 10 mg wordt de bindingscapaciteit van transcortine in toenemende mate uitgeput en is meer vrij prednisolon aanwezig. Dit kan resulteren in een snellere metabolische eliminatie.
Metabolisering	in de lever tot werkzaam prednisolon. Prednisolon wordt vervolgens verder gemetaboliseerd, o.a. door reductie en glucuronidering.
Eliminatie	als metabolieten met de urine.
T _1/2el	2–4 uur (prednisolon), bij ernstige leverfunctiestoornis kan deze verlengd zijn.
Overig	de biologische halfwaardetijd = 12–36 uur (prednisolon).

Uitleg afkortingen

F	biologische beschikbaarheid (fractie van de dosis die in de systemische circulatie verschijnt)
T _max	tijdsduur tot maximale bloedspiegel na toediening
V _d	verdelingsvolume (fictief volume waarin een geneesmiddel zich verdeelt over het lichaam)
T _1/2	plasmahalfwaardetijd (tijd die nodig is om een bepaalde plasmaconcentratie te halveren)
T _1/2el	plasmahalfwaardetijd in de eliminatiefase, terminale halfwaardetijd

Eigenschappen

Corticosteroïd met sterk glucocorticoïde eigenschappen; het mineralocorticoïde effect is te verwaarlozen. De natriumsuccinaatverbinding (Solu-Medrol) wordt toegepast indien snel hoge bloedspiegels van methylprednisolon zijn vereist. De injectievloeistof met de slecht oplosbare acetaatverbinding (Depo-Medrol) heeft een vertraagde afgifte en daardoor een langdurige werking.

Kinetische gegevens

F	(oraal) ca. 82%.
T _max	0,8 en 1 uur (na intraveneuze en intramusculaire toediening van Solu-Medrol), 4–8 uur (na intramusculaire en intra-articulaire toediening van Depo-Medrol).
V _d	1,4 l/kg.
Metabolisering	in de lever door vnl. CYP3A4 tot inactieve metabolieten.
Eliminatie	vnl. met de urine (75% binnen 96 uur na i.v.-toediening).
T _1/2el	1,8–5,2 uur.
Overig	biologische halfwaardetijd = 12–36 uur.

Uitleg afkortingen

F	biologische beschikbaarheid (fractie van de dosis die in de systemische circulatie verschijnt)
T _max	tijdsduur tot maximale bloedspiegel na toediening
V _d	verdelingsvolume (fictief volume waarin een geneesmiddel zich verdeelt over het lichaam)
T _1/2	plasmahalfwaardetijd (tijd die nodig is om een bepaalde plasmaconcentratie te halveren)
T _1/2el	plasmahalfwaardetijd in de eliminatiefase, terminale halfwaardetijd